Презентация на тему "Биологиялық жүйелердің уақыттық ұйымдасуын зерттеу деңгейлері және олардың медицинада алатын орны"

Содержание

• 
  Слайд 1
  

  Биологиялық жүйелердің уақыттық ұйымдасуын зерттеу деңгейлері және олардың медицинада алатын орны

  Орындаған: Алтай М. Оралканова Ж. Тексерген: Кулбаева М.С. Әл-ФарабиатындағыҚазақҰлттықУниверситеті Биология және биотехнология факультеті

• 
  Слайд 2

  Жоспар

  Кіріспе бөлім Биохронология.Биологиялық сағат Негізгі бөлім Биожүйе және оның түрлері Тірі жүйелердің ұйымдасу деңгейі Клетка деңгейіндегі ырғақтар Биологиялық ырғақтар мен қартаю Космостық ырғақ Биологиялық жүйелердің уақыттық ұйымдасуының медицинада алатын орны Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

• 
  Слайд 3

  Биохронология

  Биологиялықжүйелердіңуақыттықұйымдасуын – хронобиология зерттейді. Хронобиологияныңнегізгіміндеті – биологиялықжүйелердіңтіршілігі мен дамуындауақыттыңрөлінанықтау. Уақытмаңыздыэкологиялық фактор ролінатқаратыңдықтан, тіріорганизмдертабиғаттыңсыртқыөзгерістерінсезінеотырьшсоғанбейімделуікерек.Тіріжүйелердегіуақытөтуініңзаңдылықтарына – биологиялықырғақтардепаталатын, осы жүйелердіңқызметініңпериодтыөзгерістерітікелейбайланысты. Биоырғақтардыңкүрделіжүйесінде, қысқаларынанбастап – молекулалықдеңгейде – периоды 3 с, күнбелсенділігініңжылдықөзгерістеріменбайланыстығаламдықдеңгейгедейінгіырғақтардаадамөмірсүреді. Биологиялықырғақ – тіріжүйелерқызметі мен олардыңуақыттықұйымдасуындауақытфакторынзерттеудіңмаңыздықұралы.

• 
  Слайд 4

  Биологиялық уақыт

  Органикалықдүниедеуақытұғымытіршілікқұбылыстарыменбайланысты, олқоршаған орта уақытымен, яғнифизикалықуақытпенажырамасбайланыстажүзегеасады, бірақбиологиялықуақыттыңөзін-өзіреттеуқасиеті бар. Бұлкүрделіэволюциялықпроцестердіңнәтижесіндепайдаболғанжәнеоныңөзіндіктұйықкеңістігі бар өзін-өзіреттейтінорганизмдердіңқалыптасуынаәкеліпсоқты. Сондықтанфизикалықуақытфонындаболатынуақыттыңжаңамасштабты-биологиялықуақыт – эволюция уақытын, түрлердіңтіршілігінжәнебиологиялыққұрылымдардыңтүрлідеңгейлеріндегіжекелегенпроцестердіңбарысынбейнелейді. Сондықтан, тіріобъектілердегіуақыткөпдеңгейлі, олтіршіліктіңқандайқұбылыстарыныңөлшенетіндігінетәуелді.

• 
  Слайд 5
  

  Егербиологиялықуақытүлгісіретіндежекелегенорганизмнің н/е ұрпақтың даму мезгілдеріналсақ, ондажекелеген н/е популяциялықуақыттықарауғаболады. Сыртқы орта факторларыныңмерзімдікөзгерістерініңқатынастарындажердіңөзосіненайналуы н/е күннің, айдыңфазалары – биологиялықуақытсыртқыциклдардыңмезгілдеріменөлшенеді. Егер де әңгімеклеткалардағыбиохимиялықреакциялардыңжүріжылдамдығы н/е организмдегіалмасуүрдістеріжөніндеайтылса, ондабиологиялықуақыттықысқамерзімменөлшеугеболады. Биологиялықжүйелердіңуақытытүрліұзақтықтағықайталаныпкелетінмезгілдерменөлшенеді. Сондықтан организм дүниеніңкез-келгендеңгейіндегіуақытшақұрылымдардабірқұбылыстыңүнеміқайталануы, яғниырғақтылықтаржиынтығыныңтіріжүйелерішідегікелісімдіқызметіретіндеқарастырылады.

• 
  Слайд 6
  

  Франц Халбергөзеңбегіндеорганизмдегіжекелегенбөліктердіңүйлесімдіқызметтерідегеніміз – жекелелегенбөліктердіңуақытбойыншаүйлесімділігі, ал уақытбойыншатоптануыфункционалдыққұрылым мен бейімделугебайланыстыдепкөрсеткен. Биологиялықуақытпроблемаларынзерттеубиологиядағымаңыздыпроблемалардыңбірібиологиялықуақытшақұрылымдаржөніндеұғымдарқалыптастыруғажағдайжасайды. Бұлұғымөсу, даму, қартаюменқатар, алуантүрліырғақтылыққұбылыстарыменбіріктіріпқанақоймай, биологиялықпроцестердіңуақытшатәуелділікжиынтығын да көрсетеді. Егер, мысалы гормон түзіліп, қанғатүсті, оданкеректіжергежеткізілді, бірақ, сәйкесмүшелердіңоларменәрекеттесетінмезгіліжеткенжоқ, олкездежүйелердіңқызметібұзылып, арты өлімгеапарады.

• 
  Слайд 7

  Биожүйе

  Биожүйе – біртиптітірізаттардантұратынжүйе: макромолекулалар, клеткалыққұрылымдар, жалпы клетка, мүшелер, олардыңжүйелері, жалпытірі организм. Биофизикадабиожүйе – қоршағанортаданшектеліптұратынжүйе. Оның 3 түрі бар: Ашық: сыртқыортамензат та, энергия да алмасатынжүйе. Оғанбарлықтіріорганизмдержатады. Тұйық: энергия алмасады, бірақзаталмаспайды. Оғантас, жұмыртқа, тұқымжатады. Оқшауланған: қоршағанортамензат та, энергия да алмайпайды. Ондайжүйелертабиғаттажоқ.

• 
  Слайд 8
  

  Тірі жүйелердің ұйымдасуының деңгейлері: 1 – молекулалық, 2 – клеткалық, 3 - ағзалық, 4 – популяциялық, 5 - биогеоценоздық, 6 – биосфералық.

• 
  Слайд 9
  

  Қалыптасыпкележатқанкөпклеткалыорганизмдегібиологиялықциклдылықтарбарлықдеңгейдеболадыжәнефункциясынтұтастайқамтамасызетеді. Молекулалықдеңгейдемезгілділікбиохимиялықконтурлардағытербелістер, алмасуциклдарыжәне энергия айналуформасытүріндежүзегеасады. Клетка деңгейіндеболса, циклдікіс-әрекет пролиферация немесесекрецияныңтербелістерітүріндекөрінеді. Организмдікдеңгейлергомеостаз бен гомеосинтезгеқатыстыреттеушілікпенсипатталады да, ондағы аса маңыздыциклдікпроцестердіңбірітәуліктікмезгілдікөзгерістерболыптабылады.

• 
  Слайд 10

  Клеткалық деңгейдегі биоырғақтар

  Анаболизм Катаболизм Клетка ішінде, жай заттардан күрделі заттар синтезделеді. Осы күрделі процесс нәтижесінде дене ұлпаларының дамуы, өсуі және жаңаруы іске асады. Күрделі заттардың жай заттарға ыдырауы жүзеге асады. Молекулааралық байланыстардан шыққан энергия организмнің ішкі қажеттіліктеріне (ассимиляция ) жұмсалады.

• 
  Слайд 11
  

  Тірі организмде анаболизмдік реакциялар интенсивті жүреді: ассимиляция диссимиляция Осының нәтижесінде жас организм өседі, дамиды, салмақ жинайды. Ересексауадамдабұл процесс тұрақты, он жылбойыолар осы салмақ пен көлемдіұстаптұрады. Қарт адамдарда катаболитзмдік реакциялар басым болады, нәтижесінде «кеуіп қалу» және организмнің кішіреюі жүреді. Ғалымдар тәуліктік биоырғақтарды қарағанда, сағат 3-тен 15 дейін организмнің ішкі ортасы әлсіз қышқыл және клетка протоплазмасы максималды қозғалыста болады. Ал күзде күрделі заттардың қарапайым заттарға интенсивті ыдырауы жүреді, сонымен қоса оған күн сәулесі мен жылу, рационалды тамақтану мен бірқалыпты физикалық жаттығу көмектеседі.

• 
  Слайд 12
  

  Қышқыл орта Сілті орта Қышқыл орта барлықферменттердіңактивтенуінқамтамасызетеді. Солардыңкөмегіменқоректікзаттардыңклеткаішілікыдырауыжүреді. Осылайшатәуліктіңжарықуақытындакатаболизмдік. Анаболизм де жүреді, бірақайқынбайқалмайды. Тәуліктіңекіншіжартысындажарық пен орта температурасытөмендеп, клетканыңэнергетикалыққорегіазаяды, клеткаішілікпроцестербаяулайды. Сондықтан, 15-тен 3 дейінқышқыл – сілтілік тепе-теңдікәлсізсілтігеауысады анаболизм. Қышқылортада – ақуыздарыдырайды, сілтілікортада – көмірсулар. Сондықтан, кешкі ас жеңіл болу керек (жеміс-жидек, салат).

• 
  Слайд 13
  

  Клеткаішілік ырғақтардың синхрондаушысы күн мен түннің ауысуы болып табылады. Осы ырғақтардың бұзылуы патологиялық процестерге, ауруларға алып келеді. Түнде желінген ақуыздар ферменттің жоқтығынан таңертеңге дейін ыдырамайды, микроорганизмдер әсерінен іріп ыдырайды, өйткені тұз қышқылы бұл уақытта болмайды. Ол организмді уландыратын, улы эндотоксиндердің пайда болуына әкеледі. Нәтижесі – жаман түс көру, әрең ояну, бұлшық еттердің шаршауы т.б. Ай да мүшелердің активтілігінің ауысуына және күні бойы энергияның табиғи айналымының өзгерісіне әкеледі. Осыған байланысты заманауи медицинада хрономедицина пайда болды. Соның көмегімен организмдегі және қоршаған ортадағы ырғақты өзгерістер қаралып, керек кезде сәйкес процедуралар, физкультуралық сабақтар, тамақтану тағайындалады.

• 
  Слайд 14

  Биологиялық ырғақтар мен қартаю

  Биологиялықырғақтарөзгеріпотыратынқоршаған орта жағдайларыкезіндеағзаныңбейімделу мен тіріқалуқабілетінқамтамасызетеді. Биологиялықырғақтарбұзылғандаадамдаәртүрлі орта жағдайларынатұрақтылығытөмендейді. Ағзақартаюыныңбастыбелгілерініңбірі – сыртқыортаныңжағымсызәсерінеқарсытұруқабілетініңтөмендеуіболғандықтан, биоырғақтардыңбұзылуықартаюдыңсебебіемес па дегензаңдысұрақтуады.

• 
  Слайд 15
  

  Заманаумизерттеулеркөрсеткендей, барлықөсупроцесініңбарысындабиоырғақтарөзгерістергеұшырайды. Жаңатуылғаннәрестелер мен балалардабиоырғақты цикл өтеқысқаболады. Белсенділік пен демалуфазаларыәрбір 3-4 сағатсайынауысады. Хронобиология саласындағызаманауиғалымдарағзаныңтәуліктікырғақтарыныңбұзылысы – қартаюдыңхронологиялықмаркерідегенойменкеліседі. Осы заңдылықтыңашылуы – адамныңбиологиялықжасынұзартумәселесініңболашағынкөрсетеді.

• 
  Слайд 16

  Космостық ырғақ

  ЖердіңКүнгеқатыстыжәнеАйдыңЖергеқатыстыайналуынабайланыстысыртқыциклдарға геофизикалықтабиғатқұбылыстарытән. Осы айналымдардыңәсерінензаңдылықтытүрдебіздіңпланетамыздағыкөптегенфакторлар — жарық, температура, қысымжәнеауаылғалдылығы, атмосферадағыэлектромагниттік өpic, мұхиттардағы су деңгейініңкөтерілуі мен судыңқайтымыжәнет.б. өзгеріпотырады. Мұнанбасқатірітабиғатқауақытыменөзгеріптұратынкүнбелсенділігісияқтыкосмостықырғақтарәсеретеді. Ал Күнрадиациясыныңөзгеруіпланетадағыклиматқаедәуірәсеретеді.

• 
  Слайд 17

  Биологиялықжүйелердіңуақыттықұйымдасуыныңмедицинадаалатынорны

• 
  Слайд 18
  

  Субклеткалық, клеткалықжәнетканьдікдеңгейлердеоларырғақтытүрдеөзгеріпотыратын молекула мен заттардыңконцентрациялықдеңгейі, энергияныңактивтенуі мен мембраналықпроцестердіңтербелістері. Бұлырғақтылықтар РН көрсеткіштеріндеиондар мен ферменттер, миотикалықактивтілік, нейрондарактивтілігі, метаболизм, қозу мен өткізгіштік, компенсация мен реттеутүріндекөрінеді. Осы тәріздестербелістердімиограммалардан, электроэнцефалограммаларданжәненейрондықзарядтардыөлшеукездеріндебайқауғаболады.

• 
  Слайд 19
  

  Мүшелердеңгейіндеоларқанағысыныңауытқулары метаболизм, өнімдер, гормондаралмасуы мен нерв импульстарытүріндекөрінісбереді. Бұғаноттегікернеуініңвариациясын, биологиялықсұйықтықтардағыэлектролиттерконцентрациясын, қандағы лимфа мен ликвордағыхимиялықзаттардыжәнерефлекторлықзонадағытербелістердіжатқызуғаболады. Бұлырғақтылықтаржүрекқызметінен, қантамырларытолқындарынан, қанныңформалықэлементтерініңсанынанжәнеқозғыштықпроцестеріненбайқалады.

• 
  Слайд 20
  

  Организм деңгейіндебұлөзгерістервегетативтікфункциялардыңмезгілдітербелістері, жүрекритмі, қанқысымы, зәрдегіэлектролиттер, перистальтика, бұлшықеттерқызметі, ақпараттардықабылдау мен өңдеутүріндебайқалады да, организмніңөзін-өзіреттеумеханизмінқамтамасызетеді. Ал популяциялардеңгейіндерепродуктивтіжүйелердіңактивтілігі, мутагенез, табиғисұрыптау, эпидемиялықошақтардыңшығуыырғақтытүрдеөзгеріпотырады. Мұндайырғақтылықтарпопуляциялардыңқұрылымы мен санынреттепотырады.

• 
  Слайд 21
  

  Хронобиологияныңпроблемаларымедицинаныңбиоырғақтылықмәселесіхрономедицинаментығызбайланысты. Хрономедицинатұрғысынаналыпқарағанда ауру – организмдегібиоырғақтылықбұзылуы мен олардыңарасындағыөзарабайланыстардыңажырауы. Кезкелгенаурудыңпайдаболуынегізіндеалдыменбиоырғақтылықтыңқалыптыжүрупроцесініңбұзылуыжатады. Патологиялықжағдайдааталғанбиоырғақтылықөзгерістертереңдейтүседі де, организмніңішіндегіырғақтылықтардыңсыртқыциклдарменбайланысыүзіледі, нәтижесіндеаурудыңбарысықиындайтүседі.

• 
  Слайд 22
  

  ЕжелгіҚытаймедицинасыбойынша, адаморганизмінде “тіршілікэнергиясы” тәулікбойыайналыстаболады, бұл энергия акупунктураларэффективтілігініңырғақтылығыменбайланысты. Әрине, солкүнгіқытайоқымыстыларыныңбұлқұбылыстыөлшеуқұралдарынсыз-ақ “табиғаттыңырғақтылыққұпиясын” ашқандарынатаңғалмасқа шара жоқ.

• 
  Слайд 23
  

  Жербетіндегібарлықтіріағзалартікелейғарыштықфакторлардыңәсеріаркылыдамиды. Әсіресекүнсәулесібелсенділігініңөзгеруітіріағзаларғаерекшеәсеретеді. Адам ағзасыныңішкіортасыкүнсәулесібелсенділігініңауытқуынасәйкесөзгеріпотырады. Мысалы, магниттіктолқынныңәсеріненадамныңканқысымыөзгереді, орталықжүйкежүйесініңқызметібұзылады. Күнсәулесібелсенділігініңөзгеруіадамныңшығармашылықжұмыстарына да өсерінтигізеді. ТіріағзалардаболатынырғаққаАйдың да әсері бар. Жердіңөзбілігі (ось) бойыншакозғалуы (24 сағатта) тәуліктікырғаққаәсеретеді. Жердіңкүндіайналақозғалуымаусымдыкырғақтардықалыптастырады.

• 
  Слайд 24

  Қорытынды

  Биожүйелерлің уақыттық ұйымдасуы – биологиялық жүйелерге биоырғақтардың әсер етуі мен оның салдары. Оны хронобиология зерттейді. Биожүйе дегеніміз - біртипті тірі заттардан тұратын жүйе: макромолекулалар, клеткалық құрылымдар, жалпы клетка, мүшелер, олардың жүйелері, жалпы тірі организм. Биологиялық ырғақтар биожүйелердің барлығына дерлік әсер етеді және әртүрлі деңгейде өзгерістер болуы мүмкін немесе биоырғақтың бұзылуынан патологиялар болуы мүмкін. Мұндай жағдайды хрономедицина зерттейді.

• 
  Слайд 25

  Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

  С.Т.Төлеуханов, Хронология, Алматы, Қазақ Университеті, 2012ж. Информационно-развлекательный портал » Здоровье » Новости медицины » Влияние биоритмов на организм человека. http://www.werno.ru/zdorove/news_medicine/291-vliyanie-bioritmov-na-organizm-cheloveka.html