Презентация на тему "Ризаэтдин Газизовның татар телен үстерүдә методик мирасы"

Содержание

• 
  Слайд 1

  Гарәфетдинова Алия Гомәр кызы, татар теле һәм әдәбияты укытучысы

  Ризаэтдин Газизовның татар телен үстерүдә методик мирасы Казан шәһәре Совет районының178 нче Мәгариф үзәге

• 
  Слайд 2
  

  Риза Газизовхәзерге Менделеев районы Турайавылында 1894 елның 28 августындадөньяга килә. Башлангычбелемнетуганавылындамәдрәсәдә ала. 1906 елдаСәлахетдин карт 11 яшьлекРизаныүзенеңкадимилегебелән дан тотканИшми ишан мәдрәсәсенәилтә. Өч ел «гыйлемөстәгәч», Риза Газизов, тәртипләрдәнканәгатьбулмыйча, Казангакитә. Риза Казангакилгәч, өч ел буе рус теленнәнсабак ала һәм, 120 кешенең берсе буларак, 1912 елдаКазандагы «Учительская школа»гаимтихантота. Әлегемәктәпкә кабул ителгән 18 укучыарасында Риза да була. Укунытәмамлагач, улпатшаармиясенәалынаһәм Казан хәрбиучилищесынаҗибәрелә. 1917 елгы октябрь вакыйгаларынР.ГазизовКазандакаршылый. Революция җиңгәч, халыкукытучысыбуларак, аныармиядәназатитәләр. Уляңаданукытуэшенәкайта.

• 
  Слайд 3
  

  1922 елныңкөзендә Риза ага, Казангакайтып, мәгарифэшенәкерешә. Шулуквакытта рус һәм татар телләренукытуметодикасыбеләндәшөгыльләнә. 1924 елдааның профессор МөхетдинКорбангалиевбеләнберлектәязылганберенчехезмәте — «Грамматика татарского языка в сравнении с грамматикой русского языка»исемлекитабыбасылыпчыга. Шушыеллардаул «Мәгариф» журналының редактор урынбасарыбулыпэшли, университетталекцияләрукый. 1926 һәм 1932 еллардааныңтатарча-русчасүзлеге, «Учебник татарского языка для русских школ» исемледәреслеге, 1938 елда«Фонетика и морфология русского языка в таблицах», «Сопоставительная грамматика татарского и русского языков», 1940, 1952, 1959 еллардататарча-русчасүзлеге, 1947, 1949 елларда«Фонетика и морфология русского языка в таблицах» (тулыландырылган басма), 1952 елда«Русский букварь для татар-ских школ» (III—IV һәм VII классларөчен), «Учебник русского языка для татарских школ»исемледәреслекләребасылыпчыга.

• 
  Слайд 4
  

  1940 елда Татар теле, әдәбиятыһәмтарихыфәнни-тикшеренү институты ачылгач, Риза ага шундаэшкәурнаша. БөекВатансугышыбашлангач, ул Совет Армиясесафларынаалына. 1944 елныңахырындаисә, армиядәнкайткач, шулукинститутта рус теле секторыныңмөдиреһәмөлкәнфәннихезмәткәребулыпэшлибашлый. СССР Фәннәракадемиясенең Казан филиалы оештырылубелән, Риза Газизов (1945 ел) Тел, әдәбиятһәмтарихинститутындаэшләвен, берүквакытта педагогика институтындаһәмуниверситеттаукытуэшендәвамиттерә, үзеукытаторган рус һәм татар телләренеңчагыштырмалы грамматика курсынэшкәртә, программаларынтөзи.

• 
  Слайд 5
  

  Р.С.Газизовның 1941 елдаМ.Сударчиковбеләнберлектәязган“Сборник упражнений по грамматике и развитию устной и письменной речи” исемлеукытучыларһәмукучыларөченгамәлиһәмфәнникулланмасыигътибаргалаек. Буҗыентыкта грамматик, лексик, стилистик материал зурурыналыптора. Биредә тел материалынөйрәткәндә, орфоэпия, сүзясалышы, исем, сыйфат, сан, алмашлык, хикәяфигыль, сыйфатфигыль, хәлфигыль, рәвешләрнеүзләштерүкүздәтотыла.

• 
  Слайд 6
  

  Риза Газизов1947 елда Тел, әдәбиятһәмтарихинститутыныңгыйльми секретаре итепбилгеләнә. Эшебикмәшәкатьлебулугакарамастан, ул 4 томлыкрусча-татарчасүзлектөзүэшеноештырыпҗибәрә, лексикография группасынаҗитәкчелекитә, үзедәсүзлекнеңзурөлешентөзешәһәманыредакцияли. Бусүзлек 1955—1959 еллардабасылыпчыга. 1960 елда«Татарский язык»исемле, татар теленяхшыбелмәгән яки онытабашлагантатарларөченфайдалыкулланма да төзи. Р.С.Газизовныңфундаментальхезмәтебулып«Сопоставительная грамматика татарского и русского языков” (1959, 1966, 1977) дигәнкитабы тора. СоңракчыкканчагыштырмаграмматикаларР.С.Газизовныңәлегекитабынанигезләнепэшләнделәр (З.М.Вәлиуллина, Л.К.Бәйрәмова, К.З.Зиннәтуллина, Ф.С.Сафиуллина, Р.Р.Җамалетдиновһ.б.).

• 
  Слайд 7
  

  Р.С.Газизовиңберенчеләрдәнбулыпкомплекслапукыту методы һәм лаборатория методын сынапкараучы, буысулларныкуллануныңтеориясенязучы. Аның“Мәгариф” журналындабикешкынаәлегеуку-укытусистемасыбеләнбәйлемәкаләләребасылып тора. 1925 елдабасылган“Мәктәпкүргәзмәләретурында” дигәнмәкаләсендә методист мәктәпнеңбурычы- “балаларнытормышкаөйрәтү, шулайбулгач, үзебезгәарасыһәмвакытыда якынракбулганәйберләрнеөйрәнүбеләнбашларгакирәклегеһәркемгәачыкбилгеле: гаилә, мәктәпһәмзаманачылыктанбашларгакирәк. Безгәмәктәпкүргәзмәләреноештырып, мәктәпмузейларыясаргакирәк”- диавтор.

• 
  Слайд 8
  

  Р.С.Газизовтелебезнеңтабигатенә туры килгән фонетик принципныяклый, “балаларныдәресязаргаөйрәтүэшекүпкәҗиңеләер, язугаөйрәтүбеләнберрәттәнсөйләшергәөйрәтүэшедәалыпбарылыр” дипассызыклый.

• 
  Слайд 9
  

  Шулайитеп, Риза Газизов – татар теленукытуметодикасытарихында татар һәм рус телләренукытуметодикасындатирәнэзкалдырган методист.

  М.Х. Корбангалиевбеләнберлектә татар һәм рус телләренчагыштырыпөйрәнүнебашлапҗибәрүче икетеллесүзлекләртөзүпринципларынэшләүчегалим.  галимнеңхезмәтләре лексикография, татар һәм рус телләренеңчагыштырмаграмматикасынакарый. татарча-русчаһәмрусча-татарчасүзлекләртөзүдәкатнаша. мәктәпләрөчендәреслекләр, укуярдәмлекләре авторы. К. Насыйриның «Әнмүзәҗ» китабын рус теленәтәрҗемәитә (1975).

• 
  Слайд 10
  

  Р.С.Газизовныңутызданартыкхезмәте татар телен рус теле беләнчагыштырыпөйрәнүгәбагышланган. Аныңхезмәтләрендәурыналганпринциплар, ысулларһәмкулланылганалымнар, күнегүләрһәм башка материаллархәзерге тел укытуметодикасындаәһәмиятле роль уйныйлар. Р.С.Газизов татар укучыларын рус теленәөйрәтүгәкүпкөч куя, татар һәм рус телләренеңчагыштырмаграмматикасынбикяхшыбелә. Аныңинициативасыбелән “Совет мәктәбе” журналында татар мәктәпләрендә рус теленөйрәнүгәбагышланганбербүлекачыла. Р.С.Газизовныңәлеберкемтарафыннанөйрәнелмәгәнмәкаләләре, хезмәтләрекиләчәктә татар теленукытубарышындафайдаланырга, аныңфикерләре, эштәҗрибәләре, һичшиксез, истәтотылыргатиеш.

• 
  Слайд 11

  Галимнең төп хезмәтләре:

  Русча-татарчасүзлек: Башлангычмәктәпләрөчен. Казан, 1948; Учебник татарского языка для русских школ. Казань, 1926; “Комплекс системасындаана теле укытуюллары” (Авторлары - Р.С.Газизов, М.Х.Корбангалиев, Х.Бәдигый) 1926 “Татарларданбашкаларгататар теле дәреслеге”н (М.Х.Корбангалиевбеләнберлектә). Казан, 1931. Сравнительная грамматика русского и татарского языков. Казань, 1940; Газизов Р. Татарский язык (для самостоятельно изучающих) / - Казань: Татгосиздат, 1960. Фонетика и морфология русского языка в таблицах. Казань, 1968; Сопоставительная грамматика татарского и русского языков. Казань, 1977.