Содержание
-
Бадуев Саид-Селихь
Презентацикечйинарг Грозный-г1алара №1 йолугимназинхьехархо Дударова Марита А.
-
Бадуев Саь1ид-Салихь прозаик, драматург, поэт, нохчийнисбаьхьаллинлитературинбухбиллархо, вина 1903 шеран 28 августехьСоьлжа-ГIалахь. Яздархочунда Бадуев Сулейман Хьалха-МартантIера схьабевллачусовдегареххилла. Яздархочун да Бадуев Сулейман, цуьнанвежарий, да Бода-Хьаьжа, шайндаккхийхьелаш а долуш, шайндоьналлица, хьуьнаршцаНохчийчохь а, гонахарчумехкашкахь а цIеяхханабевзаш нах хилла. БадуевгIар Нохчийчоьнан а, Российн а юкъараллин-политически хьелашдевзаш, юкъараллиндахарехьдакъалоцушхилла. Оьрсийн-японски тIом (1904-1905 шераш.) болабелча, оцу тIамевахнаБадуев Сулейман. Цигахьйиначевнашюхаметтахъевлла, 1914 шарахькхелхинаиза. СаьIиданнанаУкаеваЗайбатЙоккхачу-АтагIара хилла. КIентанбералла дIадахнаСоьлжа-гIалахь а, Хьалха-МартантIехь а, Йоккхачу-АтагIахь а. Дуккха а гергара нах бара БадуевгIеранХьалха-МартантIехь. Хинволчуяздархочун деда, денана, пхиъдеваша вара кхузахьвехаш. ШендехойболчуХьалха-МартантIе а, ненахойбехачуЙоккхачу-АтагIа акест-кесттавоьдуш а, еххачухенахьIаш а хиллачу кIанта хазахеташладийгIинаюьртахошаисбаьхьаолучуиллешка, дуьйцучутуьйранашка, ширчухабаршка, мехкарийнэшаршка. Халкъанисбаьхьаллиндешанмарзоберанхенахьевзинацунна, бартакхоллараллагуттаренна а езаелла. Соьлжа-гIаларчуреальни училище деша дIавеллаСаьIид-Салихьшендас. Ойла тIеяххийтина, леринадоьшуцо. Шеннакъосташнаюккъехь кIеда-мерзаволуш а, дешарна тIера хиларца а билгалваьллаиза. Къаьсттинадукхаезна БадуевСаьIиданаисбаьхьаллин литература. ТIевирззинаIамийнацооьрсийн классически литература, леринаешна В.А. Жуковскийн, А.С. Пушкинан, М.Ю. Лермонтовн, Л.Н. Толстойн, А.П. Чеховн, А.М. Горькийнпроизведенеш. ХинволчуяздархочуннаIаламатпайдехьа хила нохчийнхалкъанбартакхоллараллицацхьаьнасийлахь-йоккхаоьрсийн литература, культура йовзар.
-
ЦIеххьанабохамбеанаБадуевгIерандоьзале. Оьрсийн-японски тIамехьйиначевнашюхаметтахъевлла, 1914 шарахьПетроградехькхелхинадоьзалан да Сулейман. ЦIа авеана, Хьалха-МартантIехь дIавоьллинаиза. ВорхI берацайисинанана, СаьIид-Салихьануггарежимахайолуйиша Маки да дIаваьллачул тIаьхьадуьнен чу яьлла. Хала дара байлахьбисинчудоьзална. Дукха хан ялалематериальнихалонашхааелира. Паччахьанзаманахьмуьлхха а дешарсанна, Соьлжа-гIаларчуреальниучилищехь а дешар мехах дара. Шенхеннахь мах дIабалазабисча, дешархюкъахвоккхура. Алссамчуберашцайисинчунанна хала хилладоьзалкхаба.Шенма-хуьллудешарчекхдаккха гIиртинаСаьIид-Салихь, амма гIуллакхцахилла.
-
Реальниучилищехь 1916 шеран 25 майхь дIаехьначу педагогически кхеташонан протокол тIехьдешарна тIера мах дIацабаларнаБадуевСаьIид дIаваккхаранхьокъехьсацамбу. Дешараншочекхдалацхьабутт бен цабиснерахинволуяздархореальниучилищера дIавоккхуш, оцушарахьйолийна класс чекхъяккхалц а цавитина.СаьIид-Салихьшайндоьзалехьбаккхийчарах вара, цунна тIехь дара кегийчерантергояр. Изабалхавахна. Болхбарцацхьаьна дIадаьхьнацо, шадоьшуш, шенхаарш тIедузар. 1922 шарахьВладикавказехькооперативникурсашчекхъяьхнаБадуевс. Цул тIаьхьацхьанамуьрехьтовароведанболхбина. Аммацуьнаншовкъйолушболхцахиллаиза, цуьнан дог цалетараоцу гIуллакхех. С. Бадуевнойлакхечахьа гIиртина. Шенкъоман культура кхиорехь, йоза-дешардаржорехь, халкъIилманансерлонгадоккхучубалха тIехьдакъалацар дара С. Бадуевналууш дерг. ШенIалашокхочушъярхьамахьехархойнкурсашкадешавахнаиза. Уьшчекх а яьхна, хьехархочунболхбинацо. Школехьберашнахьехарцацхьаьна, баккхийчарнайоза-дешар а IамадораСаьIид-Салихьа.
-
Яздархочундуьххьарлерчупроизведенех ю цуьнан "Мацалла" цIе йолу повесть. Къехойн, хьолахойнвовшашцахиллаюкъаметтигашгайтина автора шендуьххьарлерчу повесть тIехь. Къонадоьзал – ТIелиб, ХIижан – халоловшду, мацаллла ю цаьргахь, кхечукъехошкахь а санна. Ялта къийдалархпайда а оьцуш, шайнхьелашалсамдохушбутаронашйолу нах. Мацаллатокхушболчукъехошна кIеззигялтех хIума а лой, церан тIаьххьараговр а, бежана а шайн дола доккхухьолахоша. Иштташенбахамстамбешву повесть тIера Мухтар а.
-
Къоман театр
Къоначутеатранбалха тIехьжигарадакъалаьцнацаIаш, шагоьваьлла драматург хиларетерра, театранабашха репертуар латтийнацаIаш, къомантеатранисбаьхьаллинкуьйгалхо вара СаьIид бохуш, дуьйцу 30-чу шерашкахьНохч-ГIалгIайн драматически театрехьболхбиначара. Нохчийчохь а, республикаларахьа а дика бевзашболчуартисташашаьшдуьххьара театре даьхкинчумуьрехьактерийнболхшайнабезабаларехь а, цул тIаьхьашайнкорматаллакхиарехь а Бадуевсшайнадинчу гIоьнанлаккхара мах хадабо.
-
Цутайпана, БадуевСаьIидан цIе Нохч-ГIалгIайн драматически театрах дIакъасталурйоцушйозаелла ю. Алссам драматически произведенешязйинаБадуевс, иттехшарахьцокхоьллиналаккхараидейни а, исбаьхьаллин а мехалалла йолуткъехгергга пьеса. Яздархочункхийолупроизведенеш а санна, шуьйра тематика йолуш ю цуьнан драматурги а. Юьртабахамкерлачу тIегIанебаккхарехьаахархошалаттийнакъийсамгойтудраматургошен "Ламанашхийцало", "Большевикаллицаялтадерехьа", "Политотдел", "Самаяьлла ячейка", "ЖаIуьнандоьзал" цIерш йолчупьесаш тIехь. Шензамананпроблемаш хIиттош яра "Мархадосту де", "ЦаIебийназудаялор", "ПетIамат" бохупьесаш. «ТайминБийболт» цIе йолу пьеса нохчийнисторехь а, иллешкахьвуьйцучухалкъантурпалхочухлаьцнаязйина.
-
"ДашоIам"
Нохчийн, гIалгIайндраматургехьбелхалойнклассан тема дуьххьара хIоттийнаргБадуевСаьIид хилла. "ДашоIам" цIе йолчупьеси тIехьдраматургогайтинатайп-тайпанакъаьмнехболчунефтяникаша, йохьалле а буьйлуш, къинхьегамантоламашбахарцаДаймехканхьалалсамдаккхар. Граждански тIеманхьокъехь ю автора историнбакъдолчунна тIехьязйина "ЦIен гIап" цIе йолутурпалаллин драма. Ерригсоветскидраматургехьтоьлашхалорушхиллачу К. Треневн "Любовь Яровая", Вс. Ивановн "Бронепоезд 14-69", Б. Лавреневн "Разгром" цIерш йолчупроизведенийн могIарехьБадуевн "ЦIен гIап" пьеса лаьтташхиларбилгалдоккхуцуьнан драматурги теллинчу литературоведа Айдаев ЮшаIа. Пьеси тIера хиламашбилгалйолчуметтехь – Iалхан-Юьртахь – кхочушхуьлушбу. КоьртадолчудекъанапьесинчулацаманбухехьбергIалхан-ЮьртахьДеникинанэскаршнадуьхьалбина цIеяххана болу тIом бу. Исторически бакъдолчуьнцацхьаьнадогIуш дара Бадуевсшенпьеси тIехьбелхалоша а, ахархоша а граждански тIамехьпаргIатонехьакъийсамлаттор гойтуш долу суьрташ. Iаламатбоккхакхиамхилира "ЦIен гIап" цIе йолчудрамин. ЯздархойнЕрригсоюзнихьалхарчусъездехьвайнеханлитературинхьокъехьшадинчукъамелехьАйсхановШамсуддисбилгалдаьккхира: "Нохч-ГIалгIайнкерлачуактераша хIиттош С. Бадуевн "ЦIен гIап" цIе йолу пьеса а ю. И пьеса хIинцалеНохч-ГIалгайнобластаншерачуаренгарчу а, ламанцайолчу а ерриге ярташкахь хIиттийна а, колхозхоша чIогIа магийна а ю".
-
"Грозненский рабочий"
1933 шеран 25 июнехьарадаьллачу "Грозненский рабочий" газетояздора "ЦIен гIап" бохучупьесехлаьцна: "Пьеса кхаа-деа сохьтехьлаьтта, цуьнанейтта эпизод а, пхиъдакъа а ду. Аммахьовсархойн зал оцуерриге а хенахь тIехъюьззинахуьлу, адамаша дIалоцумассомаьIиг а, кораш а, неIсагIеш а, чуьраараболунекъ а. ХьовсархойБадуевСаьIидан "ЦIен гIап" цIе йолчу граждански тIеманхьокъехьнохчийнкъинхьегаманахархоша а, грозненскипролетариато а Шатиловн, Бичераховн, Чуликовн, Алиевн, кхечеран а кIай гвардейцийнбандашнадуьхьалгерзашцалаттийначукъийсаманхьокъехьйолчу пьесе хьовсушбу. «Зорбанан ц1а»
-
Йоккхачу-АтагIахь областной слете гулбелла цIенпартизанашбоккхачутидамцахьаьвсира пьесе. Царахдукхахайолчуэпизодашкахьшаьшдакъалаьцнацара. ГIойтIарчу партизанскиотрядан командир ХьатуДавлиев, Йоккхачу-АтагIара НоомаТукаев, Гикалосшена тIедехкинадуккха а къайлах гIуллакхашкхочушдина волу Iалхан-Юьртарчупартизанскиотрядан командир ЧIабаКагерманов, дуккха а кхиберш а. ХIинцауьшлерринахьоьжуюьртсоветануьйтIарчу доккхачурагIу кIелахьаннашвовшах а тесна йинчусцени тIе".
-
Баккхий кхиамаш
Къомантеатрансцени тIехь, даим а шенкхиам а болуш, дуккха а шерашкахьлаьттираБадуевн "ЦIен гIап". 1936 шарахьНохч-ГIалгIайн драматически театр Белоруссехьгастролашкахьйолуш а, Москва къаьмнийнтеатрийн фестивале кхайкхича а, цуьнанрепертуарехьБадуевнкхоъ пьеса хилла: "ЦIен гIап", "ПетIамат", "ЦаIебийназудаялор".Иштта баккхий кхиамашхилирадраматургандукхахйолчупроизведенийн. Бадуевн "ПетIамат" цIе йолу пьеса а, "Бешто" цIе йолчу повесть тIехь хIоттийна пьеса а вайнзаманахь а ю Нохчийнпачхьалкхан драматически театранрепертуарехь. Бадуевнцхьайолчу драматически произведенийнтексташяйна, кароза ю. Иштта "ЦIен гIап" пьесин текст а, хьалхара ши сурт бен карийнадац. БадуевСаьIиданпьесаш нах шайгахьовсуш а, наханаезаш а яра. Драматурганпроизведенийнтурпалхой, цуьнанпьесаш тIера хиламашхалкъандахарерасхьаэцна а, халкъанахьалхалаьтташйолуIалашонашкхочушьярехьажийна а бара. Цунделаадамашнаоьшуш яра и пьесаш, резахуьлушцара тIе а оьцурауьш. Лакхахьбилгал ма-даккхара, Бадуевсисбаьхьаллин литературехь баккхий кхиамашбахаранбахьана дара коьртадолчудекьанаизахалкъанбартакхоллараллина тIетевжашхилар, халкъанбартапроизведенехцокхоллараллицапайдаэцар. Аммаяздархочунисбаьхьаллинкорматаллакхиарехь, цуьнанкхоллараллин хатI шардаларехьдоккхамаьIна дара Бадуевдаим оьрсийн а, кхечукъаьмнийн а литературехIемашхиларан, цохаддазаоьрсийнбак¬кхийчуяздархошцадоттагIаллин, кхоллараллинуьйрашлаттошхиларан.
-
"Тханхьерхархо, тханнакъост Горький!"
БадуевСаьIидан цхьаьнакхетарш хилла А. М. Горькийца а, А. А. Фадеевца а.БадуевнаIаламатпайдехьа бара дуьненна а вевзашволчусийлахь-воккхачуяздархочун А. М. Горькийнхьехамаш. "Тханхьехархо – Максим Горький" цIе йолчушенисбаьхьаллин очерка тIехьБадуевсяздо пролетарски яздархочункхолларалла, кхечукъаьмнашнасанна, вайнахана а доккхачумаьIне хиларанхьокъехь а, шенацунахдаьллачуберкатахлаьцна а. "Тханхьерхархо, тханнакъост Горький!" – бохуБадуевс. Горькийн "Песня о Соколе" нохчийнматте а яьккхина, шен очерка тIехьялийнераяздархочо."Нохчийчоьнан драматургически литературехь тоьлашхайолупроизведени – Бадуевн "ЦIен гIап" цIе йолу пьеса – Горькийнисбаьхьаллин тIеIаткъамца" язйинахиларбилгалдаьккхира 1936 шарахьНохч-ГIалгIайн АССР-н яздархойнСоюзанправленис.
-
Нохч-ГIалгIайн драматически театро 1938 шеранюьххьехь дIаболийнера «ПетIамат» драми тIехь спектакль хIотторанболх. Спектаклан режиссер волчуБатукаев ХIаронцацхьаьнатеатрехьрепетицешкахьхаддазахуьлуш вара БадуевСаьIид. Премьера хIотто де тIекхочушсихбиннабоьдуш бара театропьеси тIехьбеш болу болх. Оцухьо¬къехь хIин-хIинц тIаьхьа а Батукаев ХIаронадуьйцура: «Бусасахиллалц «ПетIамат» спектаклан прогон еш вара со, кхана хила езачупремьеринакечлуш. Сатосуштеатрерааравелира, цIа а гIой тIера духармуаьлла. Гена валалеэнкавэдешникашна тIеIоттавелира. Уьш, этIаеш, схьайохуш бара «ПетIамат» спектакланкестта премьера хиларанхаамбешйолуафишаш. Со царнаоьгIазвахначутасавелира: «Аш хIун до, йовсарш?! Уьштхантеатранафишаш ю, тханкхана премьера ма ю», – аьлла. Буьрсасхьахьаьжначуэнкавэдешникожопделира: «Хиряцшун премьера кхана. КхинБадуев а хирваццкъа а. Вели изашеннационалистски-буржуазнизурманашлекхна». Сан дог шелделира. ТкъаIуьйраннаерригСоьлжа-ГIала зIуганбенахтаръеллазийзаш яра, БадуевСаьIид лаьцна дIавигнабохуш». Иштта, бе а бехкбоцуш чу а воьллина, тIепазавайинакъоманлитературин классик. Батукаев Х1арон
-
ХIинца, къайлахлаьттинаархивашсхьайиллича, билгалдаьлла и терахьнийсацахилар. КъайлаххиллачудокументашагойтуБадуевСаьIид 1938 шеран 14 февралехьчувоьллинчохькхелхинахилар.Яздархочункхолларалла, цуьнандерригедахархалкъана дIаделла дара. «БадуевСаьIид кабинетаняздарховацара, изанаггахь а карорвацарастоьла тIехьяздешIаш, цуьнанбелхан кабинет ерриге а Нохчийчоь яра», – яздинаМамакаевМохьмада. «ИзадоккхапохIмадолуш, башхачукорматаллинстаг вара. Шенхалкъанирсехьа, и ирссирла а, дуьззина а хилийтарехьа дIахьочукъийсамехь кIадойоцуш а, майра а вара", – бохушендагалецамашкахь Саидов Билалас. «ШенпроизведенешбахьанадолушнохчийнхалкъаншегабоккхабезамбахийтираБадуевСаьIида: зорбанераарайовллушехь, наханаюкъаяьржарацуьнанкнигаш, генарчурайонашкара а, лаьмнашкара а нохчий, цуьнанпьесашпрофессиональнитеатро хIиттошхьовсархьама, лерринаСоьлжа-ГIала оьхура. Нохчийндешархочунисбаьхьаллин литературе безамбахийтарехьчотйоцушдоккха гIуллакхдира С. Бадуевнпроизведенеша. Изаларавезанохчийнисбаьхьаллин литература а, драматурги а дуьххьаракхоьллинарг а, цуьнандуьххьарлерабухбиллархо а», – баьхнаМамакаевIаьрбис. Хан ялархшенмехаллалахца лун БадуевСаьIиданкхолларалла вайнеханисбаьхьаллин литература кхоллаяларехь, кхиарехьдоккхачумаьIна хилла ю. Яздархочунтоьлашхайолупроизведенешшколехь, вузашкахьIамош ю, цуьнанпьесашнохчийнкъоман театр кхоллаелчхьана хIинццалцсхьатеатранрепертуарехь ю. БадуевСаьIид 1943 шарахькхелхиналоруш дара
-
Бадуев Саь1идан зорбанехьараевллакнигаш Мацалла. Повесть. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1928. Iимран. Повесть. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1929. ЦIеранарц. Повесть. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1929. Дайн Iедал (И.Эльдархановцацхьаьнаязйина). Пьеса. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1929.Пхитуьма. Дийцар. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1930. Iадаташ, I дакъа. Дийцарш. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1930. Iадаташ, 2-3 дакъош. Повесть, дийцарш. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1930. Мархадосту де. Пьеса. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1930. Хабарш, иллеш, поэмаш. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб, «Серло», 1930. ПетIимат. Роман. I-радакъа. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб, «Серло», 1930. Гуттарцахуьлумоллинамовлад. Сьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1930.ГIурба. Дийцар. Владикавказ. Изд-во «Сердало», 1931. (ГIалгIайнматтахь). Дохковалар. Дийцар. Гочд. И. Дахкильгова. Орджоникидзе. Изд-во «Сердало», 1931. (ГIалгIайнматтахь). Самаяьлла ячейка. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1931.Мила вубехке?. Дийцар. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1931. Большевикаллийнялтадерехьа. Пьеса. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1932.Некъанкехат (Исбаьхьаллиндийцарш). Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1932. Колхозаниллеш. Стихаш. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1933. Ши малх. Поэма // Итт бIаьсте. Соьлжа-ГIала, 1933.Хаьжинапроизведенеш. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1933.Петимат (Поэминдакъа) // Рост. 1934. № 1.БерашнасовгIат. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1934. Керла нах. Очерк // Нохчийняздархойндош. Соьлжа-ГIала. 1934.Политотдел. Соьлжа-ГIала. Нохчоблзорб «Серло», 1934. ПетIимат. Поэминдакъа // Кхиам. Соьлжа-ГIала. 1934. №1. Вайнбеш. Стихан, поэмаш, эшарш. Соьлжа-ГIала, 1935
-
Баркалла!!!
Нет комментариев для данной презентации
Помогите другим пользователям — будьте первым, кто поделится своим мнением об этой презентации.