Презентация на тему "Баспасөз және сын"

Содержание

• 
  Слайд 1
  

  Баспасөз және сын

• 
  Слайд 2
  

  “Түркістан уалаяты” газеті

• 
  Слайд 3
  

  “Түркістан уалаяты” газетіндегі сыни ойлар Түркістан Уәлаятының Газеті– Ташкент-те Туркестанские ведомости газетінеқосымша ретіндетұңғыш қазақ тіліндешыққан аударма газет (1870 – 82).  “Түркістан Уәлаятының Газеті” белгілімақсатта патша үкіметінің шешімібойыншажергіліктіәкімшіліктің бақылауымен және қаржыландырумен шыққан ресми газет.  12 жылбойышығып тұрды. “Түркістан Уәлаятының Газетінің” алғашқы редакторы шығыстанушы  Ш.М.Ибрагимов болды. Газет алғашын-да “Туркестанские ведомости” газетінің қо-сымшасы ретіндеайынатөрт рет, екі саны қазақша, екісаныөзбекше, 200 – 250 таралымменшығып тұрды. өлкеде болыпжатқан саяси-экономикалық, әлеуметтік, мәдени, т.б. сипаттағы үрдістер газет бетіндебелгілібір дәрежеде бейнеленді.

• 
  Слайд 4
  

  “Түркістан уалаяты ” газетіндегі бүгінгі шындықты жырлаған , түйінді ойды қарадүрсіндеу баяндалған өлең : Басынан бұлт кетпейді күн жайланып, Сақау озды ,шолжаңдаған тіл байланып. Тұлпардан есек озды бәйге алып жүр, Бұ күнде заман кеткен теріс айналып. “Түркістан уалаяты” газеті сыншылдық ой –пікірге қатысты материалдарды 1875-1878 жылдары жариялады.

• 
  Слайд 5
  
• 
  Слайд 6
  

  Дала уалаятының газеті - 1888 жылдың 1 қаңтарынан 1902 жылдың 12 сәуіріне дейін Омбы қаласында қазақ, орыстілдерінде "Акмолинские областные ведомоства" газетінеқосымша ретіндешығып тұрған ресми газет. Газеттің бастымақсаты — жергіліктіхалықты үкімет жарлықтарымен таныстырыпотыру. Қазақшасының редакторлары—ЕшмухамедАбылайханов пен Дінмұхамед Сұлтанғазин. бейресмибөлімінде Ы.Алтынсарин, Ш. Уәлиханов туралыдеректербасылған. 

• 
  Слайд 7
  

  Абай, М.Ж.Көпеев, Ш.Құдайбердиев, А.Құрманбаев, О.Әлжанов, С.Шорманов, М.Жанайдаров, К.Жапанов, Б.Сыртанов, Ж.Ақбаев, Ж.Айманов, т.б. шығармалары, хаттары, мақалалары басылыптұрған.Қазақ ауызәдебиетінің нұсқалары («Қозы Көрпеш – Баян Сұлу", "Нөрік батыр", «Еңлік - Кебек) ,« Алдаркөсе , Жиренше, Қожанасыр аңыздары, Шығыс сюжеттері ("Мың біртүн", "Шаһнаме", "Фархат — Шырын"), мақал-мәтелдер, жұмбақтар, орыстың белгіліақын, жазушыларының кейбіршығармаларынан аудармаларжарияланған.

• 
  Слайд 8
  

  "Дала уалаятының газеті" басындакөлемі 1/2 баспатабақ болып 4 беткебасылыптұрған. 1888 жылғы 8-санынан газет көлемі екіесекөбейтіліп, тұтас бірбаспатабаққа жетіп, 8 бет болыпшыққан. 4 беттіксандарында газет бетіекібөлікке бөлініп басылған. Солжақтағы 1-бөлігінде араб әріптерімен жазылған қазақша мақалалар, оң жақтағы 2-бөлігінде орыстіліндегі материалдарбасылған. Ал 8 беттікнөмірлерінде алғашқы төрт бетітүгел қазақша, қалған төрт бетіорысшабасылған. "Дала уалаятының газеті" аптасынабіррет, алдыменжұма сайын, кейінненжексенбісайыншығып тұрған. Ү.Сұбханбердинаның құрастыруымен "Дала уалаятының газетінің" материалдаржинағы 150 б.т. тұратын 4 кітапболып, 1996 ж. "Дала уалаятының газетінің" 5-кітабы, мазмұндалған библиофилософиякөрсеткіші жарыққа шықты.

• 
  Слайд 9
  

  1890 жылы № 19 санында : “Баянауылдан екі кісінің сөзі ұнамды тиіп, көңілденіп отырмыз. Бірі – Сәдуақас Мұсаұлы Шорманов дегеннің сөзі, атасы жақсы болған адам еді , екіншісі – Жүсіп Көпеев деген кісі . Сөзі қара сөзбен болса да , өлеңмен болса да дәмді болып көрінеді. Көпеевтің сөзінен сөз танушыларға ғибрат көп табылып тұр... Және естуші едік Сүйіндікте Мәшһүр ақын бар деп , оның өзін көрмесек те , өлеңі жұртқа жайылып еді” , -деп Қарқаралыдан хат келді. Бұл баға берудің өсіп , халықтың таным - білігінің сыртқа шыққан түрі екенін көрсетеді.

• 
  Слайд 10
  

  “Қазақ ” газеті

• 
  Слайд 11
  

  «Қазақ» газеті-1913-1918 жылда-ры  Орынбор  қаласында жарияланыптұрған қоғамдық-саяси және әдеби-мәдени басылым. №1 номері1913 жылы 2 ақпанда шыққан. 1915 жылға дейінаптасынабіррет, оданкейінекіретшыққан. Бастырушысы - «Азамат» серіктігі. Газетке қаржылай көмектескендердің көшбасында Мұстафа Оразайұлы бар. Жалпы 265 нөмірі жарық көрген. Газет рәміздік-бейне ретіндекиізүйді ұсынды. Бұл - қазақ ұлты дегенұғымды берді. Оның түндігі батыстанашылып, есігіне«Қазақ» депжазылды. Мұны түсіндірген ұлт зиялылары«қазақ ішінеЕуропа ғылым-өнері таралсын, «Қазақ» газетіқазақ жұртына әрі мәдениет есігі, әрі сырт жұрт жағынан күзетшісі болсын» депжазды.

• 
  Слайд 12
  

  «Қазақ» газетіншығаруды ұйымдастырушы, редакторы - А. Байтұрсынұлы, оның өкілетті өкілі М.Дулатұлы болды. 1918 жылыгазеттіЖанұзақ Жәнібекұлы басқарды. Басылымда А.Байтұрсынұлы, Ә.Бөкейхан, М.Дулатұлы, М.Шоқай, Мұхаметжан Тынышбайұлы,Ш.Құдайбердіұлы, Ғ.Қараш, Р.Мәрсеков, Ж.Тілеулин, Ғ.Мұсағалиев, М.Жұмабаев, Х.Болғанбаев, Х.Ғаббасов, Ж.Ақпаев, Ж.Сейдалин, С.Торайғыров, А.Мәметов, С.Дөнентайұлы, Х.Досмұхамедұлы  т.б. авторлардың мақалалары жарияланыптұрды. “Қазақ” газеті 1913 жылы шыққан күннен бастап қазақ әдебиеті мен мәдениетінің жоғын жоқтап , үлкен эстетикалық өреге көтере білді.

• 
  Слайд 13
  

  “Қазақ” газетінің 1913 жылы шыққан № 43 санында А. Байтұрсыновтың “Қазақтың бас ақыны” мақаласы шығады. Мақалада: “ Сөз жазатын адам әрі жазушы , әрі сыншы боларғы керек. Сөздің шырайлы , ажарлы болуына ойдың шеберлігі керек. Ұнамды , орынды , дәмді болуына сыншылдық керек , мағыналы , маңызды болуына білім керек . Абайда осы үшеуі де болған» депшеберліккөздерін білгірлікпенайқындайды.

• 
  Слайд 14
  

  “Айқап” журналы

• 
  Слайд 15
  

  "Айқап" - қоғамдық-саяси және әдеби журнал. 1911-1915 жылы Троицк қаласында басындаайынабіррет, кейінненайынаекіретшығып тұрған. 1-2 мың данамен 88 нөмірі жарық көрген. Алғашқы редакторы - М.Сералин. "Айқап" қазақтың қоғамдық санасының оянуынажәне ұлттық мәдениеттің дамуынаүлкен үлес қосқан.Журналдақазақ ауылдарындағы оқу-ағарту жұмыстары, әйел теңдігі, отырықшылық өмір салтынакөшу, соныменқатар МемлекеттікДумаға қатысу жөніндегі саясимәселелер көтерілді.

• 
  Слайд 16
  

  Журналдышығару жұмыстарына А.Ғалымов, С.Торайғыров қатысқан.Журналда А.Байтұрсынұлы,  Ш.Құдайбердіұлы, Б.Майлин, Б.Өтеті-леуов, С.Көбеев, Н.Құлжанов, т.б. сияқты белгіліжазушыларбелсендіқызмет атқарған.  Абай,  Ш.Уәлиха-нов, Ы.Алтынсарин өлеңдерімен қатар халық ауызәдебиетінің шығармалары, шығыс, орысжәне еуропаәдебиетінің туындыларыжарияланған.

• 
  Слайд 17
  

  “Айқаптың” 3 санында Нұржан Наушабаевтың “Алаш” атты өлең жинағына : “Бұл кітап нәсім – нәсімге бөлініп жазылған. Наушабаевтың кәдімгі жүйріктігі мұнда да көрініп тұр . Өлеңнің бізге бір ұнамаған жері : “бәмсі бір нәсім басында өз есімін қосыңқырап жазғаныи . Мсыалы , “Әй, Нұржан, қаламыңды қолға алышы”, екінші “Сөзіңді әркім , Нұржан , сүйер сенің ”деп жазғаны. Тағы да бір міні – әуелгі нәсімінде “Хмельде қалған жоқ па бірер тамшы ” деген сөзді қадірлеуі тиіс еді. Боғауыз сөз екендігі білініп тұр ” деп сын жазылады. Төлеу Тоқалбаев деген кісі “Айқаптың ” осы сынына қатты ашуланып , М. Сералинге сынды теріске шығарып хат жазады.

• 
  Слайд 18
  

  Ұлт тарихындағы қолжазба журналдарының ішінен “Медресе Риза ” шәкірттері шығарған “Садақ ” пен “Бірлік” ұйымы жұртқа таратқан “БАЛАПАН” басылымдарын ерекше атауға болады. Бұл екі журнал да 1915 – 16 жылдардың шамасында дүниеге келді. “ Садақ ” журналын Тұрсынбек Кәкішев мырза жинап, зерттеу кітабын жазды. 1917 жылы “Айна”, “Сәуле” , “Жаңа заман ”, “Балдырған” т.б. Қолжазба журналдар шықты. “Балапан” журналының жауапты шығарушысы- Қ. Кемеңгерұлы . Балапанның бірде – бір саны табылмай отыр.

• 
  Слайд 19
  

  Б. Майлин, одан кейін Ж.Тілепбергенов редактор болған “Садақ ” журналының бірінші саны 1915 жылы 9 қарашада шығып, 1918 жылдың 9 ақпанында тоқтады. “Садақ” журналы бірнеше бөлікке бөлінеді : Жидди һәм бас сөз . Арамызға тиісті олған мәселе. Оқшау сөз. Уақиға, хикая, роман – хикая. Өлең , әдеби – жидди өлеңі. Хикая. Халық көркем сөзі , ертегі ,батыр , билер сөзі. Тақпақ , жұмбақ , жаңылтпаштар. Күлкі . Шәкірттердің келіспеген мінезіне күлу. Халық аңғаулыңына күлу , қызықты күлкі сөздер. “Садақ “журналы

• 
  Слайд 20
  

  Қажым Басымовтың “Ырысты”, Салахаддин Сарталиевтің “Мақтым” шығармалары “Садақтың” көркемдік бағасын көтеруімен қатар, эстетикалық ойға қозғау салды. “Мақтым ” шығармасы туралы сын жазған Ж. Тілепбергенов : “Сөздің түзу жақтары өте әдемі, басқаларға өрнек боларлық. Сырттай қарағанда жақсы шыққан. Бірсыпыра роман жазып жүрушілердің көбінің сөзінен ажарлы , кітап қылып бастырып, халық көзіне көрсетіп, жарыққа шығаруға да ұялатын емес. Өз ойымша , бұл “Мақтымды” жазушының ішінде бір жігерлі от барын сезем. Қаламыңды тек жатқызба! ” деп тілек білдірген сыншы “Садақтың” 12, 13, 14 – сандарында талдауын , ойларын айтқан.

• 
  Слайд 21
  

  “Балапан” журналы туралы мәлімет қалдырған С. Сәдуақасұлы : “Балапан ” журналы 1916 жылдан бастап Омбы қаласында шығып тұрады. Ол бірыңғай көркем шығарма (беллетиристика) жариялайтын бірден – бір басылым” . Смағұл Сәдуақасов бұл журналды қолжазба журнал деп атамайды :“Балапан” тасқа басылып шығуы (баспаханада басылуы) да мүмкін, екіншіден , ол тұста газет – журналдың құны оның тасқа басылған – басылмағандығымен өлшенбеген” , - деген пікір айтады. Архив деректері бойынша “Балапанның” жауапты шығарушысы - Қошке Кемеңгерұлы.

• 
  Слайд 22
  

  Аумалы – төкпелі 1917- 1918 жылдары “Балапан” Алаш зиялыларының бағытын шәкірттерге түсіндіріпті. “Балапан” журналы көркем шығарма жазуға талабы бар шәкірттерді шыңдады. Орыс әдебиетімен , орыс тілі арқылы шеел әдебиетімен танысқан олар жазба әдебиетінің жаңа сапаға көтеріліуне жұмылды. Журнал белгілі дәрежеде “Әнші ”, “Елес”(Ж. аймауытов), “Қаралы сұлу”, “ оқыған азамат” (М. Әуезұлы), “Талақ ”, “Заман ”, “Құрымбайдың жігітшілігі ” (Б. Майлыұлы) , “Шолпанның күнәсі ” (М. Жұмабайұлы) сынды шығармалардың тууына себеп болды.

• 
  Слайд 23
  

  “Алаш” газеті Ташкент қаласында 1916 жылы 26 қарашадан 1917 жылдың 25 мамырына дейін шықты. 22 саны жарық көрді. Шығарушысы – Көлбай Тоғысов. Саясат саласында көп жазды. Бұл газетте әдеби шығармалар көп жарияланды . Т. Жоартбаевтың “Жасасын Алаш” өлеңі , Ш. Аймановтың “ Мұңлы қатын” әңгімесі”, Тіепбергеновтың “Арсыздар ”, “Ат-тон айып” секілді сөздері мен новеллалары , Б. Майлиннің “Қара күн” толғауы , Б. Күлеевтің “Қазақ қызы” өлеңі т.б.

• 
  Слайд 24
  

  1917- 1918 жылдары : “Бірлік туы” “Дұрыстық жолы” “Тіршілік” “Айна” журналы “Сарыарқа”

• 
  Слайд 25
  

  “Бірлік туы ”- 1917-18жылдары ұлттық , түрікшілдік бағыттан таймаған газет. Негізін Мұстафа Шоқай қалаған бұл газет Ташкентте 1917 жылдың 24 маусымынан 1918 жылдың сәуір айының ортасына дейін жарық көріп тұрған тәрізді. Оның алғашқы сандары “ Қазақ” газетінде “Ішкі хабарлар ” деген айдармен шықты. Газет жетісіне бір рет шығады. Жылдық құны – 5 сом, жарты жылдығы – 3 сом, үш айлығы – 1 сом 70 тиын. “Газет қай ұйымның үні болды?” деген сұраққа әркім әртүрлі жауап береді : “Қоқан автономиясының жаршысы”; “Алаш Орданың органы” ; “Ташкент пантюркистерінің жалпы газеті” деп айтады.

• 
  Слайд 26
  

  “Бірлік туының” бастапқы екі нө-міріне - М. Шоқай , кейінгі 14 саны-на – Х. Болғанбайұлы , 16-шы санынан бастап соңғысына дейін – С. Қожанұлы редакторлық жасаған. М. Шоқайұлының “Хаты ”, Х. Болғанбайұлының “Иман күші”, “Санаққа қарсылық ”, “Тұла бойлары қан сасиды”, “Ескі тәртіп һәм халық хакімдігі” , С. Қожанұлының “Түркістанда орыс сиездері” , М. Дулатұлының “Ұлт қазынасы ”, “Кім дос? Кім қас ?” мақалалары - біз үшін маңызды дүниелер.

• 
  Слайд 27
  

  Зиялылардың Ақпан төңкерісінен кейінгі ізденісін айна – қатесіз түсірген басылым – “Сарыарқа” газеті. 1917 жылдың маусым айының басынан 1919 жылдың ортасына дейін Семей қаласында шыққан. Жауапты шығарушылары – Х. Ғаббасұлы мен Р. Мәрсекеұлы. Бастырушысы – “Теңдік ” серіктестігі. “Сарырқаның “ көтерген мәселесі : қазақ теңдігі , автономия мәселесі , Алаш қозғалысын нығайту , дербес мемелекет жасаудың жолдарын көрсетуге талпыну, жоғалған елдікті қайта орнықтыру. “Сарыарқа ” талай тарландарға мектеп болды. Әдебиеттің классигі М. Әуезұлы қаламын осы газетте ұштады : “Адамдық негіз - әйел” , “Оқудағы құрбыларыма атты алғашқы мақалалары 1917 жылы 5, 14 қыркүйекте басылған. М. Жұмабаевтың “Мен жастарға сенемін” өлеңі жарияланған.

• 
  Слайд 28
  

  Пайдаланылған әдебиеттер: Т. Кәкішев Қазақ әдебиеті сынының тарихы : Оққулық.-Астана:Фолиант, 2013.-400 бет. Д. Қамзабекұлы Руханият: (Мақалалар мен зерттеулер).-Алматы:”Білім” ,1997.-272 бет. kk.wikipedia.org/wiki