Презентация на тему "Открытый урок "Хайыралыг Калчан-Шилги"" 7 класс

Содержание

• 
  Слайд 1

  ДыңнадыгМ.Кенин-Лопсанның«ХайыралыгКалчан-Шилги» депчогаалынѳѳредири

• 
  Слайд 2
  

  Кичээлдиң сорулгазы:1.М.Кенин-Лопсанның«ХайыралыгКалчан-Шилги» депчогаалының идей-тематиктигутказын, овур-хевирлернисайгарып коловур-хевирЭртинекырганныдамчыштыраът биле ээзиниңбыжыгхарылзаазынкөргүскенинуругларгабилиндирер. 2. Уругларны мал-магангаынак, онушынажаап-тежээпѳѳрениркылдыркижизидер. 3. Уругларнын бот-тускайланажылдаарчоруунсайзырадыр.

• 
  Слайд 3

  Чогаалчынындопчу-намдары:

  М.Кенин-Лопсан 1925 чылдың апрель 10-да Чөөн-ХемчиккожууннуңХѳндергейгетѳрүттүнген.ЧашкычылдарыХѳндергейгеэрткен. ЭлээдичылдарындаКызылдың №2 дугааршколазынчекирген, аңааѳѳренипчораан.

• 
  Слайд 4

  М.Б.Кенин-Лопсаннынчогаадыкчыоруу:

  1943 чылда «Дайынчыкыйгы» депномга «Гитлергекилең» депшүлүүбир-ледугаарчырыкчеүнген. 1956 чылда «Улугорук» депбирдугаар ному парлаттынган. Дараазындачылдардаүндүргеншүлүкномнары: «Октябрьныңоглу-дур мен», «Бичиибашкы», «Чалгыным». Проза чогаалдары: «ХайыралыгКалчан-Шилги», «ЧүгүрүкСарала», «Херээженниңчоргааралы», «Тениңсамы», «Чылгычыныңѳѳ», «Дээрниңкөрүнчүү», «Чогаалдарчыындызы».

• 
  Слайд 5

  Кииргенүлүг-хуузу, шаңналдары

  Монгуш Бора-ХооевичКенин-Лопсан Тыва литературагакииргенүлүг-хуузудыкаулуг. Чогаалчытывакультуранын, улустунтѳѳгүзүн, чаагайчаңчылдарын, этнографиязын, ажыл-ижин, чуртталгазыншинчилэнидээш Тыва Республиканыңболгаш Россия ФедерациязыныңКүрүнешаңналдарынтывыскан. Хамнаашкынэртеминшинчилээнидээш «Бүгүделегейниңдѳртэртинелериниңбирээзи» депхүндүлүгаттыаңаатывыскан

• 
  Слайд 6
  

  1-ги эге «Холучадагай ирей»; 2-ги эге «Шоодайлатканкулун»; 3-кү эге «Аяксүттүңачызы»; 4-кү эге «Чарлыышкын»; 5-ки эге «Холдээрбези»; 6-гы эге «Кестиргенпѳш»; 7-ги эге «Бомбалатканбалыктар; 8-ки эге «Пѳшдѳзүндечыдын»; 9-ку эге «Кырганныңчиткени»; 10-гу эге «Ээзиниңчагыы» 11-ги эге «Манаашкын» 12-ги эге «Эзирниңѳлүмүдагларбажында» Чогаалдынэгелери:

• 
  Слайд 7

  ХайыралыгКалчан-Шилгиниңэргелигээзи –ЭРТИНЕ КЫРГАН

• 
  Слайд 8
  

  Быжыглаашкынкезээ«Шоодайлатканкулун» депэгегехамаарыштыртаблицаныдолдуруңар:

• 
  Слайд 9
  

  «Аяксүттүңачызы» деп эге. ХайыралыгКалчан-Шилгиникулунтурдакымнаразыраптурганнарыл?

  Аът биле тывакижиниң хини тудуш. Тыва кижиаъткаынак, тынынсадарчүвезиол… Эртинекырганбичииуругларгачагыынүргүлчүберипчораан. «Мал-биле кезээдетудушчорунар, уругларым…»

• 
  Слайд 10

  Холдээрбези. Ооң-биле тываларчүнүканчапчорааннарыл?

  Тыва улустуңаъш-чем кылырынгаажыглапчораанэдилелдеринчугаалажыылыңар. (чуруктар)

• 
  Слайд 11

  Эзирниңөлүмү тайга бажындадеп эге

  Эртинекырганныноглунгасөөлгүчагыынкыдырааштаргабижиңер

• 
  Слайд 12
  

  Эртинекырганныновур-хевири: Эртинекырган Долгандыртурарбойдустундиригамытаннары-биле сырыйхарылзаалыы Кожа-хелбээчурттапчоруурчону-биле сырыйхарылзаазы Чаштар-биле харылзаазы Долгандыртурарбойдус-биле сырыйхарылзаазы Мал-маган-биле харылзаазы Бодунунажы-толу-биле сырыйхарылзаазы Ажыл-агый-биле сырыйхарылзаазы

• 
  Слайд 13
  

  Түңнел: М.Кенин-Лопсанның«ХайыралыгКалчан-Шилги» депчогаалынномчааш, Эртинекырганныңовур-хевириндамчыштыраът биле ээзиниңбыжыгхарылзаазынкѳргүскен. Эртинекырганныезулуг-ла тыва эр кижиниңмѳзү-шынарынсиңирипалганмаадырболур. Ниитизи-биле алырболза: 1)тывакижиниң хини малы-биле тудуш; 2) тѳрээнчери, бойдузу-биле тудуш; 3) тѳрелчону, ада-иези, ажы-тѳлү-биле тудушдепчүүлдүчигесѳглепкаанчогаалболур. АъттыңээзиЭртинекыргандананыяк-ѳскенүлегералырболза, тывакижидепаткаезулугтѳлептигбоордептүңнепболур бис.  

• 
  Слайд 14

  Ажыглаан литература:

  7-ги класстыңөөредилге ному. Авторлары: Е.Т.Чамзырын, Н.Ш.Куулар, А.Х.Херел. В. Даржаа «Лошадь кочевников» 3. Интернет четкизинденматериалдар.

• 
  Слайд 15