Презентация на тему "таблицы для родногоязыка" 4 класс

Содержание

• 
  Слайд 1

  Эге школага тыва дыл кичээлдеринге схемалар, таблицаларны ажыглаары

  мастер-класс

• 
  Слайд 2
  

  Тыва дыл – республиканың ниити билиг школаларында кол эртемнерниң бирээзи. Күрүнениң өөредилге стандарттарының негелделери ëзугаар өөреникчилерниң тыва дыл талазы-биле билиг болгаш мергежил чаңчылдарынга даянып, өөредилгениң практиктиг угланыышкыннын бедидери, уругларның логиктиг бодалын, аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыры, өөренип турар билиглерин делгемчидери чугула.

• 
  Слайд 3
  

  Эге класстарга тыва дылды өөредириниң кол сорулгалары: Уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга өөредир; Төрээн дыл болгаш литература талазы-биле эге билиглерни бээр; Уругларны ном ажыглаарынга чаңчыктырар болгаш оларның дылга сонуургалын, номчулга болгаш билиглерже чүткүлүн хайныктырар; Номчулга болгаш бижилге холбаштыр бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарын үндезилээш, өөреникчилерниң үзел-бодалын ханы чепсеглээр; Уругларны мораль болгаш эстетика талазы-биле кижизидер; Өөренип турар чүүлдерин сайгарып, бөлүктеп, деңнеп,түңнеп билиринге, оларның иштинден кол болгаш чугула чүүлдерни тып, тайылбырлаарынга чаңчыктырар. Бо бүгү сорулгаларны чедип алырынга тыва дыл кичээлдеринде таблицаларны ажыглаары кол черни ээлеп турар.

• 
  Слайд 4
  

  Таблицаларны ажыглаарының сорулгазы – тыва дыл башкылаашкынынга болгаш өөреникчилерге янзы-бүрү хевирниң өөредилге ажыл-чорудуун кылырынга, билиг шиңгээдиринге эжеш болгаш бөлүктей өөрениринге, бот-тускайлаң ажылдаарынга, чаа билигни чедип алырынга, логиктиг бодалын, аас болгаш бижимел чугааны сайзырадырынга практиктиг дузаны чедирери.

• 
  Слайд 5
  

  Таблицаларның тургузуу: таблицаларны 2-ги класстың өөредилге темаларынга дүүштүр аңгы-аңгы тургускан. Таблицаларны кичээлге ажыглаары, кайы үеде ажыглаары башкының бодунуң чогаадыкчы чоруундан хамааржыр. Таблица, схемалар - уругнуң чаа билиг шиңгээдип алырынга, билигни быжыглаарынга, катаптаашкын үезинде ажыглаары дузалыг.

• 
  Слайд 6
  

  Таблицаларны ажыглаанындан өөреникчиниң медерелдиг өөрениринче сонуургалы оттуп, билиг шиңгээдип алырынче чүткүлү күштелир. Чаа чүүлге сонуургалдан кижиге билиг шиңгээдип алыр чүткүл хевирлеттиннер ужурлуг. Уругга сонуургал болгаш чүткүл чок болза , чаа бодал төрүттүнмес, чогаадыкчы чорук сайзыравас дээрзин билир бис. Тыва дылды эге школага өөредири уругларның угаан-медерелин, логиктиг боданыышкынын сайзырадырынга, оларны эки мөзү-шынарга кижизидеринге, күш-ажылга белеткээринге, уругларның ниити билииниң, культуразының деңнелин бедидеринге улуг ужур-дузалыг. Школага тыва дылды өөредири уругларга төрээн дылының дугайында эге чада билиглерни алыры, өске эртемнерни шиңгээдип алырынга дузалыг.

• 
  Слайд 7

  Күс дүшкен.

  Домак төнген утканы (бодалды) илередир. Домак эгезин улуг үжук-биле бижиир.

• 
  Слайд 8

  Өөредилге чылыэгелээн.

  Медээаянныгдомактың сөөлунге улуг сек(.)салыр.

• 
  Слайд 9

  Школанысактыбердиңер бе?

  Айтырыгаялгалыгдомаккаайтырыгдемдээн(?)салыр.

• 
  Слайд 10

  Чечектерниң чаражынчүү дээрону!

  Дыңзыг аянныилередирдомактың сөөлүнге кыйгырыгдемдээн(!)салыр

• 
  Слайд 11
  

  Дыңзыг аянга дужааган, кыйгырган, мактаан, йорээлсалган дээнуткалыгдомактархамааржыр.

• 
  Слайд 12

  Бижиккеүннерни үжүктер-биле демдеглээр.

  Ажыкүжүктер: а, ы, о, у, э, и, ө, ү, е, ё, ю, я.

• 
  Слайд 13
  

  Ажыкэвесүжүктер: б,в,г,д,ж,з,й,к,л,м,н,ң,п,р,с,т,ф,х,ц,ч,ш,щ.

• 
  Слайд 14

  Бердингенсхемаларгадүүштүр сөстер тывары:

  үн= үжүк үннер болгашүжүктерниң саны дең: ном – 3 үн, 3 үжүк.

• 
  Слайд 15
  

  үн > үжүк үжүүнден үннериниң саны хөй: аяк – 4 үн, 3 үжүк.

• 
  Слайд 16
  

  үн

• 
  Слайд 17
  

  1– гибөлүк: үн үжүк

• 
  Слайд 18
  

  Кыскаадааражыкүннерниң үжүктери: а, ы, о , у, э, и, ө, ү

• 
  Слайд 19
  

  Узадырадааражыкүннерниң үжүктери: аа, ыы, оо, уу, ээ, ии, өө, үү

• 
  Слайд 20
  

  өк –биле адааражыкүннерниң үжүктери: аъ, оъ,уъ, эъ, иъ, өъ, үъ:

• 
  Слайд 21

  АЖЫК ҮННЕР:

  КЫСКА АДААР УЗАДЫР АДААР ӨК-БИЛЕ АДААР

• 
  Слайд 22

  Эжешсөстерниң утказынчугаалаңар:

  Ал – аал, сын- сыын, ол- оол, сук- суук, эр – ээр, кир- киир, өру- өөру,дүн- дүүн.

• 
  Слайд 23

  Өк-биле адааражыкүннүг 9 сөс:

  Аът, эът, оът, каът, чүък, дүъш, аъш-чем, чаъс, чөъп.

• 
  Слайд 24

  КҮШТҮГ АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР(СӨСТУҢ ЭГЕЗИНГЕ ЧОРУУР):

  п, т, с, ш, х Пар, тавак, саазын, шары, хадың.

• 
  Слайд 25

  КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР:

  п, б, в, т, д, с, з, ш, ж, к, г, ч

• 
  Слайд 26

  ЭҢ КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР:

  й, л, м, н, ң, р, г.

• 
  Слайд 27
  

  КҮШТУГ АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР - КЕЗЭЭДЕ ДҮЛЕЙ

• 
  Слайд 28
  

  КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР - СӨС ЭГЕЗИНГЕ: БОК, ДЫТ - СӨС СӨӨЛУНГЕ: ЫЯШ, КАТ -СӨС ОРТУЗУНГА: АПТАРА, АКША ДҮЛЕЙ АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР ЧАНЫНГА ДҮЛЕЙ БОЛУР

• 
  Слайд 29
  

  КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР - СӨС ОРТУЗУНГА ИЙИ АЖЫК ҮН АРАЗЫНГА (АВА, АДА, АЖЫЛ ) - ЭҢ КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР ЧАНЫНГА (СЕМДЕР, КОҢГА) ЫЫТКЫР БОЛУР

• 
  Слайд 30
  

  ЭҢ КОШКАК ЭЖЫК ЭВЕС ҮННЕР – КЕЗЭЭДЕ ЫЫТКЫР: МАЛ, НОМ, ӨГ, АРЫГ

• 
  Слайд 31

  ЧАҢЧЫЛ ËЗУГААР Т –БИЛЕ БИЖИИР СӨСТЕР

  Т ыва, Туран, Тес, туман, турар, тургузуг, тайга, тура (кузел)

• 
  Слайд 32

  Ф,Ц, Щ

  Үлегерлеп алгансөстерге бижиир: Фартук, фабрика, светофор, телефон,шкаф циркуль, цирк,концерт, мотоцикл Щëтка, щи, борщ, плащ

• 
  Слайд 33

  Я ДЕП ҮЖҮКТУГ СӨСТЕР

  Уя, хая, аян, аяң, хаяа, аяк, аялга, яблок аныяк, хаялыг, даянгыыштыг сояр, даялаар, таяр сентябрь, октябрь, ноябрь, январь

• 
  Слайд 34

  Э- ниң тывасөске туружу

  Эгезинге: э//ээ элик, эртем, эрик, эмчи, Эрес, эптиг-демниг, эжик, элезин ээрем, ээргииш, ээлдек

• 
  Слайд 35
  

  Ортузунга: ээ чээрен, кичээл, челээш, дээр, бээр

• 
  Слайд 36
  

  Сөөлунге:ээ эдирээ, серээ,сеңээ, меңээ, чечээ, бежелээ

• 
  Слайд 37

  е- нинтывасөске туружу

  Эгезинге: биживес

• 
  Слайд 38
  

  Ортузунга: е Терезин, чер, мен, үер, элезин Сактып ал: инчеек, копеек

• 
  Слайд 39
  

  Сөөлүнге: е ине, тевене, шене, имне, шеңне

• 
  Слайд 40

  Ëдепүжүктуг сөстер

  - ëзулуг, ëзугаар, ëзу-чаңчылдар, ëзуургак - вертолëт, самолëт, ëлка - Ëнзак, Алëна, Фëдор

• 
  Слайд 41

  Ю депүжүктүг сөстер

  оюн, моюн, дуюг, хоюг юбка, Юрий ЧҮЗҮ? Хою, шою, дугую, дою, кую

• 
  Слайд 42

  Чымчыкдемдектиг (ь) сөстер

  Орусдылданүлегерлеп алгансөстерге хереглээр: Лагерь, рубль, корабль, секретарь, печенье, календарь, кисель, январь, февраль, апрель, июнь,июль,сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь

• 
  Слайд 43

  Слогтар

  Ном – 1 слог Шала – 2 слог Үнген – 2 слог Аптара- 3 слог Аа, ыы, оо, уу, ээ, ии, оо, уу, яа, еэ, ео, юу – чангыс слог болур Дээр– 1 слог Хоорай – 2 слог Диңмирээшкин -4 слог

• 
  Слайд 44

  Сөстерни көжүрери

  саа-зын, ка-даг сар-лык, бер-ген, эът-тиг ба-жыңывыс, бажы-ңывыс, бажыңы-выс Ки-чээл, ки-чээлдээр, кичээл-дээр мо-юн, ду-юг Көжүрүп болбас: Хой, шай, тук, класс, эм Ажыл, агаар, уя, эки, эът, саат

• 
  Слайд 45

  Чүве ады

  Кым? Кымнар ? башкы, башкылар өөреникчи, өөреникчилер эмчи, эмчилер уруг, уруглар оол, оолдар Чүү?Чүлер? Бажың, бажыңнар Мал, малдар Инек, инектер Куш, куштар, Кат, каттар

• 
  Слайд 46

  Чүве адынкиирипбижи:

  Кижилераттары: Кым? Херекселдер: Чүү?Чүлер? Материалдар: Чүү?Чүлер Чимисаймаа: Чүү? Ногаааймаа: Чүү? Диригамытаннар: Чүү? ҮнҮштер: Чүү?

• 
  Слайд 47

  Кандыг? депайтырыггахарыылаттынарсөстерден бижи:

  Чай - Хун - Күске – Кыш – Дус Чүг- Чигир - Даш - Амдан -

• 
  Слайд 48

  Кандыг?депайтырыггахарыылаарудурланышкакуткалыгсөстерни бижи:

  бедик - … улуг - … чаа - … чоон - … узун - … семис - … ырак - … алгыг - …

• 
  Слайд 49

  Кылыгсозу

  Канчап тур? – Артист ырлап тур. Чүнү кылып тур? – Уругаякчуп тур. Чүнү кылган? – Тудугжутууйбусалган. Канчап тур? – Бызааэдип тур. Канчаар? – Угбаларымамчоруур. Канчанган ? – Уругудаан. Чүнү кылырыл? – Серен онаалгакүүседир.

• 
  Слайд 50

  Атболгашфамилияларгаулугужук

  Фамилиязы: Ады: Адазынынады:

• 
  Слайд 51

  Азыраламытаннарның шолааттарынгаулугүжүк

  Ниитиаттары инек аът ыт моортай хой өшку Шолааттары Калчанак Челер-Ой Көстук Васька Дөңгүр-Хой Сыргалыг

• 
  Слайд 52

  Чурттараттарынгаулугүжүк

  Россия Федерациязы Тыва Республика Япония Китай Индия Америка …

• 
  Слайд 53

  Хоорайлараттарынгаулугүжүк

  Кызыл хоорай Туран хоорай Шагаан-Арыгхоорай Ак-Довурак хоорай Москва хоорай Лондон хоорай Токио хоорай …

• 
  Слайд 54

  Суурлараттарынгаулугүжүк

  Каа-Хемсуур Чодураасуур Сукпаксуур Чыраа-Бажысуур Сарыг –Сепсуур Тоора-Хем суур ...

• 
  Слайд 55

  Кудумчулараттарынгаулугүжүк

  Кочетовокудумчузу Ленин кудумчузу Намзырайкудумчузу Аныяк кудумчузу ...

• 
  Слайд 56

  Хемнер, кожууннар, хөлдераттарынгаулугүжүк

  хемнер Улуг-Хем Бии-Хем Каа-Хем Тес-Хем ... хөлдер Чагытай Хадың Тере-Хөл Азас Байкал …

• 
  Слайд 57

  Төрел сөстер

  ажыл ажылчын ажылдыг ажылдакчы балык балыкчы балыктыг балыкчыгаш

• 
  Слайд 58

  Чүү?Кыш, кат, тоорук, суг, анчы, эм

  Кандыг ? кышкы каттыг тооруктуг Суглуг аңныг Эмниг … Канчаар? Кыштаар Каттаар Тооруктаар Суглаар Аңнаар Эмнээр …

• 
  Слайд 59

  -ла,- ле, -на, -не департынчысөстер

  кижи-ле хая-ла ном-на барган-на кидин-не чортуп-ла … Малчынболурухүндүлүг-ле ат.

• 
  Слайд 60

  даа- депсөсту шынбижиири

  кижи-даа аът-даа ак-даа хову-даа номчуур-даа ойнаар-даа Өөреникчи кижикаяа-даачурумнугболур.

• 
  Слайд 61
  

  Тоожуушкундээргекөрген, дыңнаан, киришкенболуушкуннуң дугайындадес-дараалашкаккылдырдамчыдары

  Кезектери: 1. Эгези 2. Ортузу 3. Төнчүзү

• 
  Слайд 62
  

  Чурумалдээргекандыг-бирчүвени, болуушкунну, ажыл-чорудулганысөс-биле чурупкөргузери

• 
  Слайд 63

  Угаап-бодааныышкындээргекандыг-бирбадыткаанчүүлдүң хөгжүлдези болур

  Тургустунарчуруму: 1. Бадыткапшынзыдаружурлуг кол бодал. 2. Кол бодалдыбадыткапшынзыдарбарымдаалар. 3.Туңнел.

• 
  Слайд 64

  Домактың чугулакежигүннери

  Кол сөс Кым? Чүү? Кымнар? Чүлер? Чангысшыйыг-биле шыяр Сөглекчи Канчап тур? Канчанган? Канчаар? Чүнү кылып тур? Ийишыйыг -биле шыяр