Содержание
-
Сал серілерпоэзиясы
-
Ақан Сері
-
Ақан Серінің өмірі мен шығармашылығыXIX ғасырдағы музыкалық – поэтикалық өнердің дарындыөкілдерінің ішіндеерекшеорыналады. Оның есіміхалық есінде тек қана дарындыақын және композитор ғана темес, соныменбіргесиреккездесетінәнші ретінде де сақталған. Ақанның шынжүректен айтылған нәзік әндері тыңдаушылардың асылойлары мен сезімін, әр адамның жандүниесін меңгеріп, эмоционалдық болмысынкүшейте қабылдаған әннің ұзақ уақыт естесақталуына еріксізмәжбүр етеді..
-
Композитор 1843 жылыКөкшетау облысының Қоскөл дегенжеріндеауқатты малшының жанұясында дүниеге келген. Ақынның шынаты- Ақжігіт.Қарындастарының ортасындажалғыз еркеұл болыпөскен.Өзінің табиғи қабілеті мен өнер – білімгедегенқұмарлылығы арқасында Ақан жаскезіненбастап – ақ сауатынашып, Шығыс поэзиясының үлгілерімен танысып, өз жанынан да ән — өлең шығарып, болашағы бар дарындыақын — әнші екендігінбайқатады. Сөйтіп, «Ақын – Ақан» дегенатқа өте ертеден – ақ иеболады. Ал Ақан кішкентайынанөзінің зеректігімен, әрнәрсеге әуестігімен көзге түседі. Он төрт жасынанбастапАқан даңқы оның туған ауылынаналысқа тарап, кемелінежеткенақын, таланттысазгерретіндетанылады. Кәмелетке толған шағында сәнді қымбат киімкиіп, жолдастарыменауылданауылға қыдырып, сал – серілікөмірді өткізе бастайды. Көптеген сал – серілертәрізді Ақан да аңшылыққа құмар болады. Құсбегі, тазшыл, атшылАқан жүйрік тазы, лашын, қыран ұстайды.Оның шығармашылық өнерінде өз өмірінің осы қырлары айқын бейнеленеді. Ақанның «Көкжендет», «Бозторғай», «Қараторғай» әндері аң аулайтынқұстарға арналса, АлтыАлашқа тараған «Құлагер», «Маңмаңгер» әндері өзінің сүйікті сәйгүлігі Құлагерге арналыпшығарылды.
-
Ақан Серінің өлендері
Балқадиша Қызы едің Ыбыкеңнің, Балқадиша,Бұралған белің нәзік тал – Қадиша.Жиылған осы тойға қалың қыздың,Ішіндеқара басың – хан, Қадиша.Қызы едің Ыбырайдың, Балқадиша,Боларсың біздің сөзге зар, Қадиша.Бұлаңдап асаутайдайжүрген басың,Боласың қандай жанға жар, Қадиша.Қызы едің Ыбырайдың, Балқадиша,Өзенді өрлей біткен тал, Қадиша.Біртүгіл екіжеңгең келіптұр ғой,Рұқсат бізденсізге бар, Қадиша.
-
Құлагер әні Желжоқса басы майдадеймін Атқостым, атайдаушым, айда деймін Алдыңғы ат баран болмай, қылаң болды Жығылмаса Құлагер қайда деймін Ор болыпқалушы едішапқан жерің Шаттаныптұрушы едіқосқан елің Атығай - Қарауылға олжасалған Бота тірсек, қыз сағақ, сандал керім Құлагер құнанында керімеді Нағашым сұрағанда беріпеді Атқоса Ерейменгебарғанымда Бірсыншыкөзі шыққыр көріп еді
-
Біржан сал (1834-1897)
-
Біржан сал
Біржан сал, БіржанҚожағұлұлы – әнші, композитор, ақын.Ол 1834 ж. Ақмола облысының Еңбекшілдер ауданындадүниеге келіп, 1897 ж. алпысүш жасындатуған жеріндеқайтыс болған.Бозбалакезіненәнші-ақындардың қасына еріптой-думанның сәніне айналады. Шөже, Салғара, Толыбай, Орынбай, Нүркей, Сегізсері, Арыстантәрізді өнер иелері – Біржансалдың ұстаздары. 1865 ж. АбайменкездесуіБіржансалдың композиторлық, әншілік, ақындық өнерінің дамитүсуіне үлкен әсер етеді. Біржан сал қазақтың дәстүрлі әншілік өнерін, халық музыкасынжаңа белескекөтеріп, өз ән-өлеңдерімен толықтырған ірітұлға. ЖаяуМұса, Басықараның Қанапиясы, Құлтума, Ақан сері, Балуан Шолақ, Ғазиз, Естай, Үкілі Ыбырай, Жарылғапберді, т.б. арқаның атақты ақын-әншілері – Біржансалдың мектебіненөнеге алып, оның композиторлық өнерін жалғастырып, ілгерілеуіне мол үлес қосқан өнерпаздар. Осындайөнер майталмандарыарқылы біздің заманға Біржансалдың алпысқа жуық әндері жеткен. Оның әндері нәзік сезімді, сұлулықты жырлаған сыршылдығымен қоса («Ғашығым», «Қаламқас», «Ләйлім шырақ», «Айтбай», «Ақтентек», т.б.), әлеуметтік мән-мазмұнымен де («Жанбота», «Адасқақ», «Көлбай – Жанбай», «Шідер», т.б.) құнды. Сара ақынмен айтысы оны дарынды, суырыпсалмаақын ретіндедүйім елгетанытты. Біржансалдың ақындық өнерінің өріс ашып, өрби түсуіне Сара, Әсет, Доскей, т.б. қатарлы тұтас бір сала буынигіәсерін тигізген.
-
Өмірінің соңғы кезіндеруарасындағы талас-тартыстар, ағайын ішінің кикілжіңі Біржансалдың жекебасына да қатты әсер еткен. Қиянатшылар тіпті оны «жынданды» дегенлақап таратып, қол-аяғын байлаптастауға дейінбарады. Аталмышоқиға Біржансалдың «Теміртас» әнінде үлкен қасіретпен айтылады. Оның «Айтбай», «Адасқақ», «Жамбассипар», «Жоныпалды», «Алтын балдақ», «Көкек», «Жанбота», «Теміртас» сияқты әндері дәстүрлі қазақ әндерінің классикалық үлгілері ретіндеқазақ мәдениетінің алтынқорынан орыналды. ОларҒаббас Айтбаев, Қали Байжанов, Әміре Қашаубаев, Жүсіпбек Елебеков, МанарбекЕржанов, Қосымжан Бабақов, Қуан Лекеров, Мәжит Шалқаров, ТемірбекАрғынбаев, Қайрат Байбосынов, т.б. әншілердің орындауында ел арасынакең тарап, халық игілігінеайналды. Біржансалдың музыкалық мұрасы бірнешеретжинақ болыпбасылыпшықты.Мұқан Төлебаев «Біржан – Сара» операсынжазды.
-
Біржан сал өлеңдері
Ер жігітдүниені көргені артық Ер жігітдүниені көргені артық, Дүниеден не бар - жоғын сезгеніартық.Түскендей аспанжергеісболса да,Бел байлап, тәуекел дептөзгені артық.Қол бергенқиын жердежолдасартық,Бас тартқан жолдасынанболмасартық.Өзіңмен бірдейжанып, бірдейкүйген,Досыңнан - қатын - балаң болмасартық.Жігіткесайранетіпжүрген артық,Жігіттікбіркеткенсоң, келмесқайтып.Дүниеде үйде жатыпбосқа өлгенше,Жан - тәнің бірдейжаныпкүйген артық.Осылайбозбалаға салдымңұсқа,Өмірің зайғы боларбекербосқа.Көргенің біркүнгідей болмассірә,Міне, ажалкелдінәубат дегентұста.
-
Ал, дүние, өтеріңді біліпедім Ал, дүние, өтеріңді біліпедім, Білдірмейсерілік пен жүріп едім.Бұл күнде арық қойдан бағам кейін,Үш жүзді сайранқылған Біржанедім.Қара су есікалдыылайланды,Бай қылмақ, кедейқылмақ құдайдан-ды.Қамзалдай қысқа пішкендөңгеленіп,Дүние өтерінде шыр - айланды.Ағаш үй от жаққаным қобылы пеш,Құдай-ау, ғапу етіпкүнәмді кеш.Теміртас, Асыл, Ақық - екіқарғам,Байлаулыарқандағы қолымды шеш.Теміртас, Асыл, Ақық қалдың зарлап,Ежелденмирасекензарлапқалмақ.Көз көрген құрбыларға сәлем деңдер,Дұғасын оқи берсінәдейі арнап.Ел кездімКөртөбелмен арықтатып,Жақсыға сөз сөйледім анықтатып,Үш жүздің ортасындаБіржанедім,Бұл күнде қойды құдай шалықтатып.Теміртас, Асыл, Ақық балдантәтті,Кем қылмай өсіріп ем салтанатты.Әкең ем аяйтұғын жаның ашып,Шешсеңші, білегімеарқан батты!
-
Сегіз сері Мұхамедханафия Бахрамұлы
-
Өмірбаяны Арғы атасы Қожаберген — әрі ақын, әрі әнші, әрі батыр кісіекен. Қалмақтармен шайқаста қол бастап, көзге түскен."Ақтабан шұбырынды" заманының ұлы ескерткіші — "Елім-ай" дастаны мен әннің иесі. Өз әкесі Баһрам батырлығына қоса білімді, діндарадамболған.Баласынжастайынан мұсылманша өзі оқытып, мылтық атуға, садақтартуға, найза шаншуға, қылыш шабуға, ат өнеріне, балуандықтың айла-тәсілдеріне баулыған.Кейінталаптыжігітқамшы өруден бастап, киізүйдің шаңырақ, керегесін, аттың ер-тұрманын, өмілдірік-тартпасын, жүгеніне дейінөзі жасайтыншебергеайналған. "Сегіз" депатқойған — жеңгелері.Себебі, ағаларына ілесіпаңға барыпжүргенде сегізжастағы Мұхамедқанапия оқтап бергенмылтықпен қашқан киіктіатыптүсіріпті. Он үш жасынан домбыра тартып ән айтатыны, есейекеле бүркіт, қаршыға баптап, жүйрік атұстайтыны байқалған соң "сері" дегенатқосылған. Сегіз он жетіжасындақазіргі Қостанай облысының "Құсмұрын" дегенжерінқоныс етіпотырған аға сұлтан Шыңғыс Уәлихановтың ауылынақыдырып келеді. Серінің жан-жақты өнерін тамашалаған Шыңғыс дүниеге жаңа келгенсәбиіне соған ұқсап өсер меекендегентілеуменМүхамедқанапия депазаншақыртып атқояды.Шоқанның шілдехана тойынарнайышақырылған Сегізсерібастадыдегендерек бар. Омбыдағы орыс әкімдері оны қазақтың рубасыларымен, беделдібилеріменкелісімсөз жүргізу саясатынапайдаланғысы келген.
-
Шығармашылық өмірі Соғыс өмірі "Қашқын келбеті" дегендастанындаөлеңмен баяндалған. Ақмешітке келгенсоң Арқадан Сыр бойынақатынап жүрген адамдарарқылы елдегіатақты болыс-билергесөз салады. Омбы генерал-губернаторынабеделіөтетін ага сұлтан, билердің көмегімен кешірімалып, Солтүстік Қазақстандагы қазіргі Жамбыл ауданынақарайтын Гүлтөбе — Маманай дегенжердегіатақонысына келеді. Көп ұзамай өзі қалаган Ырысбике дегенқызға үйленіп, балалы-шағалы болған. Серілік, салдық туынтігетіні де осы кез. Бозбалашағында Біржан сал, ЖаяуМуса, Үкілі Ыбырай, Нүржан Наушабаев, ЫбырайАлтынсарин тағы басқалар Сегізсеріденәр түрлі өнер үйреніп, бата алған. Оның әндерін жалпақ елгежаюшылар да — солар. Көп шәкіртінің бірі Жаманқүл Дәндібайүлы; "'Елу бес өнін Сегіздің өзім елгетараттым", "Қырық бескүйін Сегіздің тартыпбердімәр жерде", "Тарапкеттіхалыққа жүзден астам..." — депжырлаған. Соған Караганда Сегіздің бізбілмейтінәндері көп, талайыбүрынғыша "халық әні" делініпнемесебасқа сал-серілердің қанжығасында кеткентәрізді. Ал күйлерін зерттегенешкімжоқ. Оның "Ер Исатай", "Жорық", "Қашқын келбеті", "Өкініш", "Ақылсыз шаһзада", "Ақбүлақ" аттыжыр-толгаулары, дастандарыҒылым академиясының қолжазба қорында жатыр. "Ер Тарғын", "Қыз Жібек", "Айман-Шолпан", "Қозы-Көрпеш — Баян сүлу", "Қамбар батыр" сияқты жыр-дастандардың Сегізжырлаған нүсқаларын Жүсіпбек Шайхысламүлы Арқа жақты аралапжүріп, хатқа түсірген де, Қазанда өз атынанбастырған.[2]
-
Қыз Жібек жыры 1/4
Көш алдынақараса, Бірқыз кетіпбарады, Жанасалайсұлудың Қасына жетіпкеледі, Төлеген мырзакөреді, Көш алдындасұлудың Он қыз нөкер қасында, Өзі он бес жасында. Ақ маңдайы жалтылдап, Танадайкөзі жарқылдап, Алтын шашбаушашында. Қырық нарға жүк арттырып, Қымқап зерлікілемдіЖүк үстіне жаптырған.Қазыналы қырық нарға Жібектенарқан тарттырған.Әсемдіктің бәрін де Бұл жиһаннан арттырған. Дүрия бешпент бел ЩЕЩЕН амысалыпБұл дүниені кең салып, Алтындықамшы қолға алып, Абжыландайтолғанып, Бұралып кетіпбарады, Жынсоққандай теңселіп, Осы екен, депҚыз Жібек, Жетіпкелдіқасына, Базарбайдың Төлеген. АртынанкелдіҚаршыға: "Жібекемес" дегенсоң, Онан да өтіп жөнеген. Таубасындақарағай, Төлегеннің мінезіБолыпкеттібаладай. Осындайболыпәр жерден Он бірқыз өтті сәулетпен Бәрі де қалды жарамай.
-
Қыз Жібек жыры 2/4
Жырдақыздардың келбетіөте шеберсуреттелген, олардыкөрген Төлеген ендітезірекЖібектікөруге ынтығады.Қаршығадан озып, Жібектің күймесіне бұрын жетеді. Бірақ Жібеконымен"сөйлесуге намыстанады". Тек Қаршығаның үгітінен кейінғана Жібек "бетінбірашып, жарқ етіпкөрініп, амандасты да, қайтадан бетінжауып, пәуескенің қақпағын түймелеп, жатыпқалды", - дейдіжыршы. Жібектің ғажайып көркін көрген Төлеген: "Жиһанда бұл сипаттыәйел көргенім жоқ еді, ендімұны алайын!" - депшешеді. Осы сәттен бастапТөлеген ендібелсенділіккөрсетеді.
-
Қыз Жібек жыры 3/4
Қыз Жібектің құрметі, Жиһаннан асқан сәулеті, Ләйлі-Мәжнүн болмаса, Өзгеден артық келбеті. Үш қызы бар қасында-ай, Өзі он төрт жасында-ай, Кебісінің өкшесі Бұхардың гауһар тасында-ай, Ақ маңдайы жалтылдап, Танадайкөзі жарқылдап, Алтын шашбаушашында-ай. Қыз Жібектің дидары - Қоғалы көлдің құрағы, Көз сипатынқарасаң - Нұр қызының шырағы, Дүри гауһар сырғасын, Көтере алмайтұр құлағы, Бой нұсқасын қарасаң Бектермінгенпырағы. Қыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақша қарындай, Ақ бетінің қызылы Ақ тауықтың қанындай, Екібеттің ажарыЖазғы түскен сағымдай, Білегінің шырайыАйбалтаның сабындай. Төсінде бар қос анар Нар бураның санындай, Оймақ ауыз, құмар көз Іздегенергетабылды-ай. Өткірлігін байқасаң Ұсталар соққан кетпендей. Нұр тұқымын еккендей, Екіауызсөз сөйлескен Мұратына жеткендей. Тірісітүгіл Жібектің Өлігіне адамқайырылып Бетіненкеліпөпкендей.Қыз ЖібектіТөлеген Ақылменен таныптұр, Көз мейіріқанып тұр, Бейіштенжанған шамшырақ, Көзі жайнапжаныптұр, Белінәзік талыптұр.Тартқан сымнанжіңішке Үзіліп кетпейнеғып тұр?
-
Қыз Жібек жыры 4/4
Екіғашық қосылып Әңгіме дүкен құрады, Екеуінің суретіЛәйлі-Мәжнүндей болады. Екібекзатқосылып Күндей балқып толады, Екеуінің нұрына Көрген жанның бәрі де Тамашақайран қалады. Ойын-күлкі сәулетпен, Жездеңіздің қасында, Кеш батқанша отырды, Кеш баткансоң апаңыз Күйеуге төсек салады, Төсекті жайлапсалған соң, Жатармезгілболған соң, Жездеңіздің мойнынаАсылабарыпқұлады... Ендігісөздің қысқасы, Айтушыердің ұстасы, Біз де соныайтамызБұрынғылардың нұсқасы. Сығалап жатқан ақ беренҚалаған жерденұрады, Қаршыға ілгенүйректей Жұмарлап мойнынбұрады.Тебетейінсындырып, Көңілдері тынады...
-
Үкілі Ыбырай
-
Үкілі ЫбырайСандыбайүлы (шынаты — Ыбырай) (1860, Көкшетау облысы, Володарский ауданы — 1930) — қазақтыңхалық сазгері, белгілі әнші (тенор) әрі ақын-импровизатор, классикалық халық музыкасының іріөкілдерінің бірі.
-
Үкілі Ыбырай Шығармалары
Ел арасынакеңінен тараған "Гәкку" әні Ыбырайшығармашылығының шыңы болыптабылады. Ыбырайдың әндері жастық шақтың жалынатқан нәзік, таза махаббатсезіміне, оптимистікәуенге, мелодиялық көркем сазға толы, терең ойлыболыпкеледі. Е.Г.Брусиловский "Гәкку" әнін "Қыз Жібек" операсында (Жібектің негізгіариясы). "Арарай" әнін "Ер Тарғын" операсында (Ақжүністің ариясы) пайдаланды. Ыбырайөндерін алғаш нотаға түсірген А.В.Затаевич пен И.В. Коцык. Ыбырайақындық өнерімен де әйгілі болды. Ыбырайдың өлеңдерін "Бостандық туы" газетінежариялап, ақынның творчествосытуралыкелеліпікірайтқан жазушыС.Мүқанов, сондай-ақ әдеби мұрасын байсалдызерттегенәдебиет сыншысыЕ.Ысмайыловболды. Драматург Ш.Хүсайынов Ыбырайтуралы "Қайран Гәкку" пьесасынжазды. Ыбырайпоэзиясытақырыбы жағынан алуантүрлі.Оның бірсаласыжастық шақтың қызығын жырлауға арналған."Қарақат көз", "Тойда бірнүрың балқиды", "Қаралдым" т. б. өлеңдері жастықтың нәзік сезіміншертеді. "Бірқызық итжүгіртіп аң ауласа" өлеңі аңшылық, саятшылықты бейнелейді. Революциягадейінгіөмірді көзімен көрген ақын советтікжаңа заманды, теңдік алганкедейлердің қуанышын ("Октябрьдің жеңісі", "Отарба") пашетті. Импровизатор Ыбырайдың тыңнан суырыпсалыпайтқан өлеңдері де (Доскей, Есімбет, Қожақмет ақындармен айтыстары) көп.
-
Үкілі Ыбырай әндері
Қарақат көз Қарақат көзді ақ білек, Айтайынбірсөз үлгілеп, Ішімесалдың қайғы-дерт, Жүректің басынтілгілеп. Бұрандамай ей, қалқа, Айтсаңшы бірсөз үлгілеп.Қарақат көзді ақ саусақ, Лебізің сенің балқаймақ. Жолыңа сенің сарпетпей, Неге керекмалдыайдап. Шамасынбілмеснадандар, Атынбірқалсың борбайлап.
Нет комментариев для данной презентации
Помогите другим пользователям — будьте первым, кто поделится своим мнением об этой презентации.