Презентация на тему "Татар теленең үз сүзләре һәм алынмалар (презентация)" 9 класс

Содержание

• 
  Слайд 1
  

  Тема: Татар теленеңүзсүзләре һәм алынмалар Халык сүзен безнең отасы бар, Сүз түтәлен чүптән утасы бар, Алтын сүзне бергә тупласы бар, Каререн белеп кенә тотасы бар. З.Мәҗитов Сыйныф: 9 Фән: туган тел

• 
  Слайд 2
  

  Бирем. Бирелгәнҗөмләгә синоним җөмләләруйлапязыгыз, бәйләүчечараларыныңасларынасызыгыз. Кайберочракта медицина көчсез, чөнкикешекүңелендәвалыйторган даруларәлетабылмаган.

• 
  Слайд 3
  

  Килепчыгышыягыннан татар теленеңсүзлек составы: 1. Гомумтөркисүзләр 2. Алынмасүзләр 3. Интернациональсүзләр

• 
  Слайд 4
  

  Гомумтөркисүзләрнеңтөркемчәләре: Кешенеңтәнтөзелешенәкарагансүзләр: баш, аяк, маңгай, каш, күз, кул, сын, арка, теш, бавыр, бугаз. 2. Кардәшлекатамалары: ата (әти), ана (әни), бабай. 3. Алмашлыклар: мин, без, син, сез, ул, алар, үз, бу. 4. Урын, вакыттөшенчәсенбелдерәторгансүзләр: көн, төн, ел, ара, ал, арт, эч, урта, ян. 5. Табигатькүренешләре: көн, җир, су, таш, ай, җил. 6. Хайван, җәнлек, бөҗәк, кош-корт исемнәре: айгыр, аю, арыслан, балык, бүре, кош, үгез, тай, ат, ау, һ.б 7. Үсемлекисемнәре: агач, каен һ. б. 8. Сан белдерәторгансүзләр: бер, ике, өч, дүрт,биш. 9. Эш, хәрәкәтбелдерәторгансүзләр: авыру, җылау, тулу, яту, тору, яшәү, йоклау, йөрү, килү, китү, керү, үлү, туу, төшү, тору.

• 
  Слайд 5
  

  10. Әйберләрнең, күренешләрнеңсыйфатларын, үзенчәлекләренбелдерүчесүзләр: ак, кара, ал, ач, әче, аз, күп, иске, мәңге, ялгыз, каты, сары, яшел, тере, олы. 11. Тормыш-көнкүреш, ашау-эчү, хезмәттөшенчәләренбелдерәторгансүзләр: алтын, көмеш, тимер, тамга, он, аш, азык, ил. 12. Абстракт төшенчәләрнебелдерүчесүзләр: изгелек, көч, исәнлек. Бусүзләр, бикборынгызаманнардабарлыккакилеп, төркителләрнеңкүбесендәсакланыпкалганнар.

• 
  Слайд 6
  

  Гарәп-фарсы алынмаларының тематик бүленеше: Дингәбәйлесүзләр: Алла, дин, Ходай, Коръән, намаз, шайтан, иман, мулла һ.б. 2. Фәнһәммәгарифөлкәсенәкарагансүзләр: гыйлем, фән, фәлсәфә, хисап, мөгаллим, мәдрәсә, дәфтәр, хикәяһ.б. 3. Әдәбиятһәммәдәниятөлкәсенәкарагансүзләр: әдип, нәшрият, мәдәният, мәдәни, мәкалә, әсәр, һ.б. 4. Иҗтимагый-сәяситөшенчәләрнебелдерәторгансүзләр: җәмгыять, сәясәт, дәүләт, ватан, халык, һ.б. 5. Көнисемнәре: шимбә, якшәмбе, дүшәмбе, һ.б. 6. Кеше исемнәре: Габдулла, Газизә, Әхмәт,һ.б. 7. Кыйммәтлеташларны, казылмабайлыкларныбелдерүчесүзләр: алмаз, җәүһәр, якут, зөбәрҗәтһ.б.

• 
  Слайд 7
  

  Татар телендә рус алынмалары Язмаәдәбителдәнкергәнсүзләр татар телендәрусчаяңгырашны, язылышнысаклапкалалар: ракета, техника, кружка, комбайн, пенал, завод, циркуль, секундомер һ.б. Гадисөйләм стиле ашабоынгыданкергәннәре, татар теленең фонетик закончалыкларынабуйсынып, авазүзгәрешләрекичергәннәр: капуста-кәбестә, церковь-чиркәү, стол-өстәл, скамья- эскәмия, смола-сумала, шляпа- эшләпә, помело-пумала, канава-канауһ.б.

• 
  Слайд 8
  

  Интернациональсүзләр Телебездәнемец, француз, инглиз, итальян, латин, грек телләреннәнкергәнсүзләрдә бар. -инглиз: фильм, бокс, матч, парк, хоккей, клоун, доллар, футбол, финиш; -француз: костюм, ландшафт, бутерброд, шлагбаум; -грек һәмлатин: автор, витамин, гимн, алфавит, музей, директор, фамилия, химия, физика, биология, драма, библиотека, вирус, аттестат, фантазия; -немец: банкрот, галстук, полиция, ракета, рейс; -итальян: концерт, помидор, макарон, газета, валюта конфета, вермишель, салфетка һ.б.

• 
  Слайд 9
  

  Алынма сүзләрнең үзенчәлекләре: Гарәп-фарсы - сүз башында: дан, заман, ризык, һәйкәл, хәтер, фән; - сүз башында: тәрҗемә, мәктәп, мөгаллим; - сүз ахырында: хөкүмәт, матбугат, нәшрият, ашханә, Үзбәкстан 2. Рус-европа - сүз башында һәм сүздә: аквариум, экзамен, фасон, кофе; берничә сузык рәттән килә: театр, какао, поэма; сүздә кушылмалар булу: бюст, гравюра, кювет, мюсли, пюре, рюкзак. Алынма сүзләр сингармонизмның рәт гармониясенә буйсынмый: китап, кино, телевизор

• 
  Слайд 10
  

  1.Дәреслек белән эш 19 нчы күнегү, 22 нче бит (телдән) Бирем: алынма сүзләрне табарга. 2.Карточкаларбуенчаэш 1 нче карточка. Бирелгәнгарәп-фарсы алынмаларындөреситепязарга: Иг...тибар, мәг...нә, табиг...ть, сәнг...ть, г...рәп, каг...дә, кәг...зь, шиг...рь, җи...ан, сәг...ть, рә...әт, мә...әббәт, г...мер, мәк...ль, г...ләм, …әйкәл, дә…шәт, падиша…, с…рәт, ми…нәт, ми…ербан, зә…әр, фәрм…н, әм…нәт, әхл…к.

• 
  Слайд 11
  

  2 нче карточка Бирем: гарәп һәм фарсы телләреннән кергән сүзләрнең синонимнарын язарга. Абруй, хәстә, нигъмәт, гаскәр, мәшһүр, шәфкать, җәмгыять, фидакяр, игълан, нәкыш, мәгълүм, фәрман, әҗәт, азат, тәмам, чор, гариза, низаг, шифа, ядкяр, ләгънәт, хәвеф-хәтәр, вәхши, мәзәк, зәгыйфь, риза, морад, пакь, сихри, файда, хәзинә, мәхәббәт, фәкыйрь, әсир.

• 
  Слайд 12
  

  Өй эше 21 нче күнегү, 23 нче бит (язмача)