Презентация на тему "Ог-буле кижинин сузуу"

Содержание

• 
  Слайд 1

  Өг-бүле кижиниң сүзүү

• 
  Слайд 2
  

  Ог-булеамы-хуучурталганынундезин ораны. Ог-буледээргекижининада-иези, акы-дунмазы, торелулузу, чуртаароран-савазы, аас-кежии, шыдал-быразы-дыр. Оон-билечергелештирог-буленинчогумчалыгболуруторелулустунбот-боттарынгаыдыктыгхамаарылгазындан, бичени биче, улугнуулугдепхундулежирчоруктан, куш ажылгакызымакчоруктанхамааржыр. Ог-буленинболгашчоокторелулустунбайлаачоннунбайлаантургузар. А чоннунбайлаахойниитининбайлаантургузар. Укбайлакчекижининбудужу, ог-булу, торел-чурт, нация, Ада-чурт, курунедепбилиишкиннеркирер.

• 
  Слайд 3

  Хундулелаттар:

  Акым – бодунданулуу Шаны, шанылар- эр торелалышкылароолдары Угбам-бодунданулуу Дунмам-бодунданбичези Чаавам – акызынынкадайы Честем – угбазынынашаа Оолчээним – угбазынын азы кысдунмазыныноглу Чээннерим – угбазынын азы дунмазыныноолдары, уруглары, бодундан биче назылыглар Даай-ава – авазынынкадыторээнугбалары азы кысдунмалары Даай – авазынынкадыторээнакызы азы эр дунмазы Каты – кадайынынадазы азы акылары Кат-ие – кадайыныниези азы угбалары Бег – ашаанынадазы азы акылары Кунчуг – ашаанынавазы азы угбалары Келин – оглунункадайы Кудээ – уруунунашаа Бажа – кадайынынугбазын азы кысдунмазынынашаа Чуржу – кадайынын азы ашааныноол, кысдунмазы Кырганавай – авазынын азы ачазынынаваза, азыулугназылыгкыс улус Кырган-ачай – ачазынын азы авазыныначазы, азыулугназылыг эр улус

• 
  Слайд 4

  Ава кижи:

  Ава кижинин авыралы, ачы-буяны – черкырында амыдыралдын бир кол бодаракчызы. Аванын чылыг холдары, эрге-чассыг состери, ажы-толудээш бодунун амыр-дыжын уттуп алыры, оон туржук амы-тынын безин оргуптеринден чалданмазы –мун-мун чылдар дургузунда шулукчулернин сеткил-чурээн холзедип келген. Шынап-ла, ава чокта эрес-дидим маадыр-даа, хоюг уннуг ыраажы, политик-даа, ат-сураглыг шулукчу-даачырык чер кырынга коступ келбес. Чырык черде чурттап, ажылдап, амыдыралда бар кежиктерничеттирип чоруурувус-даа болза, бистин аваларывыстын авыралы болгай.

• 
  Слайд 5

  Ада кижи:

  Ада-ог-буленин  эр  ээзи.Олог-буленин  чаагай  чоруу,  мал-маганнын,   онча-менди   озулдези,  ижер-чиир  аъш-чеми,    кедер  идик-хеви,   оолдарынын  кижизидилгези   дээш   бурун   харыысалгалыг,оларга  шын  улегер  ада  кижинин   арын-нууру,   алдар-ады   деп  медерелдии-биле   билип   чораан,   а   уруглары   адазынын  шын  улегер-чижээн   оттунуп  чоннун  чооноруундан   тая   баспайн   чорааннар.

• 
  Слайд 6
  

  «Ава» депсосАдаар, бижиир, номчуурга-даа,«Ава» депсосаажок белен.Ынчангаштынавамсенээынакболганурен-дир мен.

  «Ача» депсос «Ача» дээрге «ачы» дээнзиг- Ачы-дузаоонкелир. Ачамсенээынчангаштын Аажокынакурен-дир мен. Кырган-ава, кырганача Авам биле ачамийи Аваларлыг, ачаларлыг. Кым-дааэвесоларменээ – Кырган-ава, кырган-ача. Даай, даай-ава, чээн Даайчээнгедагданулуг, Даай-ава база ындыг. Оларынгачээнчоргаар: Олбукчадырдоржечалаар. Кууй Даайымнынкадайын мен Даады-лакууйумдээр мен. Даайы-билекууйуышкаш, Таарымчалыг улус турбас. Ченге Ченге азы чаавадээрге, Черлеонзакижи-дирол. Акызынгакадайболган Аажокэкикижи-дирол. Дунма Дунмадээргеменден биче Эр-даа, кыс-даауруглар-дыр. Дууаалдын, оовустун-даа Эрге чассыгтолдери-дир. Дунмам, акым, угбам Менден биче оол-даа, кыс-даа, Ажы-толдудунмамдээр мен. Менденоларулугболза, Акымдээр мен, угбамдээр мен. Ире, ирей Кырган-ачамэвес, оске Кырганнарныиремдээр мен. Кырганкадайашаан база Кыяадап, ирейимдээр. Честе Черлебодапорарымга Честекижионза-ла-дыр. Ужур-чанчылаайы-биле, Угбамашаа – честемол-дур.

• 
  Слайд 7

  Улегердомактар

  Ада кижиоглунсактыр, Алдын-дооскудуруунсактыр. *      *      * Ада көрбээнин оглукөөр, Иекөрбээнин уруукөөр. *       *      * Ада сөзүн ажырыпболбас, Иесөзүн ижипболбас. *       *      * Ада турда - чонтаныыр, Аъттурда - черкөөр. *       *      * Ада чокта - чартыкөскүс, Ава чокта – бүдүн өскүс. * * * Ада чокта – эшчок, Аъдычокта – бут чокдег. * * * Ады артажабээр, Сураасугкежебээр. * * * Аъдычүгүрүк мактадыр, Ады чүгүрүк хоптадыр. * * * Ажыктыг эжиниң дузазын билбес, Арган аъдының човаарын билбес. Даг көргенде, бөрү омак, Даай көргенде, чээн омак. * * * Алышкылар ынаа Хая-даштан артык. * * * Будуктуг ыяшка куш чыглыр, Буянныг өгге чон чыглыр. * * * Дуңмалыг кижи дыш, Угбалыг кижи ус. * * * Кежиглиг хемни үер үрээр, Кежээ келинни хоп үрээр. * * * Оолдуг кижи оя сөглээр, Кыстыг кижи кыя сөглээр. * * * Хүрең-дайның маңын көөр, Күдээзиниң күжүн көөр. * * * Ада тоогузу-алдын Иетоогузу- монгун. * * * Хүн херелдиг, Күдээ дузалыг.

• 
  Слайд 8
  

  Ог-буленинбыжыгтуруштугболуру: (Ынакшыл, хундулээчелчорук, дузааргакчорук, эп-чоп, шыдамыкболуру) Ог-буленинбустурчылдагааны: (алгыш-кырыш, дыннангырэвесчорук, чалгаачорук, хомудал, шынэвесорук)

• 
  Слайд 9

  Ада-иеге беседа: Ог-булеге кижизидилгенин кол сорулгалары.

  Бистинчуртталгавыстаэн-не кол чуул — уругларныкижизидериболур. Уруглардээргебистинчурттувустункелируези, база бугуделегейнинкелируезиболгай. Олартоогунууламчылаарлар. Бистинуругларывыс — келируенинада-иези, олар база боттарынынажы-толдерининкижизидикчилери. Ындыгболгандаоларезулугкижилер, экиада-иелеркылдырозупкелиружурлуг. Бобугуденангыда, уруглар — бистинкырган- назынывас, чоленгии-живис. Шынкижизидилге — олбистинаас — кежиктигкырган-назынывыс, багайкижизидилге — олбистинкелируедемунгаралывыс, караавысчажы, оскекижилермурнунгаулугбуруувус. Эргимада-иелер, чунун-даамурнундаулугхарыысалгалыывысты , бочуулдунчугулазынутпасужурлуг бис. Бичиикижинишынкижизидери, эдекижизидеринден белен. Чаштышынкижизидеридыкаулугбергечуулдепчамдыккижилербодапалганнар. Олындыгэвес. Бирэвесшын-накузели биле кижизидерболза, кандыг-дааада-иеонушыдаар, куш чедеружурлуг. Кижизидилгедээргеаас-кежиктиг, оорушкулуг, экидээнчуулдернинбирээзи. Эдекижизидеридээргеолшуутоскехерек. Ада-иекижибир-лечердешынэвесчувеникылыпкан, уругнундугайындаэвээшбодаптурган, чалгаарапэрттирипкен, суласалыпканболзаонуоонсоондаэдипалыры белен эвесхерек. Олталазы биле хой куш, угаан, шыдамыкчорукхерек. А олбугукижибурузунгетурбасболгай. Оонтуннелиндечуртталгажешынэвескижизиттингенкижикирипкелир.Бирэвесэдекижизидипшыдаптарболзувусса, кооргебезиноорунчуг, сеткилханыполурар бис. Дорааншынкижизиттингентурганболза, олчаа, эдекижизиттингенкижиоон-даахойнубилип, чуртталгажеоон-даакужухой , аас-кежиктиг, белеткелдигкириптеружурлуг. Уругнуэдекижизидиптураруезиндеулугмунгаралга, кайы-хамаанчокажыныпхорадаарынга, харын-даабодунунаажы-чанынурепалырчоруккачедирипболур. Бобугунуургулчубодап, кичээнгейлигболунар, эргимада-иелер. Чамдыкчастырыгларада-иекандыгуедечурттапчоруурунуттупканынданбооптурар. Ажылынга, оскехой-ниитичерингетолептигкижилербооптурар, а ог-булеге, ажы-толунунаразынга эрги хевээрчурттаптураркижилер база бар болгулаар. Ада-даакижи, ие-даакижиог-буледеэн-неулугэргелиг, чагыргачоккижиэвес, олчуг-леэнулууболгашэнхарыысалгалыгкижидепчувенибилирболзакижизидилгешынчоруттунар. Ог-булегечангысуругнукижизидерихойуругнукижизидеринденберге. Олчангысуругог-буленин кол кичээнгейиапаар. Олчеада-иенинсагышсалыышкынычогуурденнелинденэртебээр. Хойуругларлыгог-буленинкижизидилгезиооноске. Улугог-булегебичиикижичажынданколлективкечанчыгар. Бот-боттарынынаразындахарылзаалыг, найыралдыг, аразындаынакболур. Угбаларынын, дунмаларынындузазы-билекижилер-билехарылзаагачанчыгыпалыр. Кандыг-даасорулгачоккачангысог-буледеада-иези, уругларычурттап, бугучувеала-чайгаар болу бээрдепчамдыккижилербодаптурар. Тускайсорулгачок, программа чокада-ие, оонсоондауругларыбагай болу бергенинкайгаполурар. Кандыг-даачувеникылып тура, чедипалырдээнсорулгазычокболза, бутпесболгай. Бодугайынбодаарболзаэки. Ажы-толдуторупалганынарчуг-леботтарынароорушкунердепбодаванар. Олхамаатыдээрзинутпанар. Силернинбодунарнынчурумунаркижизидилгегеэн-неулугсапдарлыг. Кажан уруунар биле чугаалажып тура, сургап тура, дужаап тура, чуг-леынчанкижизидип тур мен депбодаванар. Канчааркеттиниптурарынар, оскеулус-биле база оске улус дугайындачугаанар, канчаарооруп, мунгараптурарынар, эш-оорунергехамаарылганар, каттырыптурарынар, солунномчуптурарынарболгашоон-дааоске – олбугукижизидилгегекончугулугсалдарлыг. Чугаанараянындабичии-леоскерлиишкиннибичиикижидораанэскерипкаар. Силернинбодалынаркандыг-лабирбилдинмесарга биле силерэскербейинтурунардауругларгачедиптурар. Бажынынаргатургашарайкаржы, чувехооредипчугаалаар, хооремикей азы арагалаптурарболзунарза, азыоон-даадорачувекадайынарны , уругларынаравазынхомудадып, дорамчылаптурарболзунарзакижизидилгедугайындабодаанхерээчок: силе рол чоруунар биле уругларынарныкончугбагайкижизидиптурарынарол. Ынчангашсилергекандыг-дааажыктыг суме дузаболбас! Бодунарданнегелделиинер, ог-буленернихундулээринер, бодунарнынбазымынарбурузунхынамчалыгэскерипчоруурунар – олдээргеэн-небирдугаар база эн-не кол кижизидилгенинаргазыболур.