Содержание
-
Салалас құрмалас сөйлем
-
Құрмалассөйлем — екінемесебірнеше жайсөйлемнен құралып, күрделіойды білдіретін, мағыналықжағынанөзарабайланысты біртұтассөйлем.
-
Құрмалас сөйлем Салалас құрмалас сөйлем Сабақтас құрмалас сөйлем Аралас құрмалас сөйлем
-
Құрмалассөйлемніңбелгілері: 1. Кем дегендеекіжайсөйлемнен (синтаксистіккомпоненттен) құралып, әрсөйлемінде предикаттыққатынас болады. Кей жағдайда бастауыш айтылмағанымен, баяндауыш арқылыбілініптұрады. Ал құрмаласқұрамындағыжайсөйлемніңәрбіріндебаяндауыштыңболуыміндетті; 2. Жайсөйлемдербелгілібіртәсілдер — баяндауышформаларыжәне шылаулар арқылыбайланысқатүседі; 3. Негізгікомпоненттер — жайсөйлемдермағынасыжағынанлогикалықбайланыстаболып, біртұтаскүрделіойдыбілдіреді. 4. Құрмалассөйлемкомпоненттерінөзарабайланыстыруда интонацияның да айрықшақызметі бар. Алғашқы компонент аяқталмаған, ұласпалыинтонацияға иеболады да, соңғысыаяқталған тиянақтыинтонацияда келеді.
-
Байланысу тәсілдері: Интонация арқылыіргелесебайланысады. Мысалы: Кездесуаяқталды, қатысқандартамашаәсерментарады. Жалғаулықшылауларарқылыбайланысады. Мысалы: Арнайыбарудыжоспарлаймын, бірақешретікелмей-аққойды. Құрмаластыңқұрамындағыжайсөйлемніңбаяндауышытиянақсызтұлғадакеліп, келесіжайсөйлемменұласпалытүрде, құрмаласабайланысады. Мысалы: Ащыдауысбәрінеанықестіліп, көздерінеүрейтұндырды.
-
Салаласқұрмалассөйлем–құрамындағыжайсөйлемдерісалаласабайланысқанқұрмаластыңтүрі. Салаласқұрмалассөйлем баяндауыштары тиянақтытұлғадакеліп, бір-біріментеңдәрежедебайланысады. Салаласқұрмалассөйлемніңжайсөйлемдеріөзарамағыналықтұтастықтаболып, интонация (жалғаулықсыз) және жалғаулық шылаулар арқылыбайланысады. Жалғаулықсыз (іргелесбайланысқан) салаласмезгілдес, себептес, қарсылықты, түсіндірмелі, шартты, салыстырмалытүрлергежіктеледі.
-
Құрамындағыжайсөйлемдерініңмағыналыққарым-қатынасына қарай салалас құрмалас сөйлем 6 түрге бөлінеді: 1) ыңғайлас салалас, 2) себеп-салдар салалас; 3) қарсылықты салалас, 4) кезектес салалас, 5) түсіндірмелі салалас; 6) талғаулы салалас.
-
1. Ыңғайлассалаластың құрамындағыжайсөйлемдердің біріндеайтылған ой мен екіншісіндегі ой мезгілдес, бағыттас, ыңғайлас мәндеайтылады. Мысалы, Төлеутайәскергекетті де, соданқайтыпоралмады. Ыңғайлас салаласқұрмаластыңқұрамындағыжайсөйлемдер да, де, та, те, және, әрі деген ыңғайласмәндіжалғаулықшылаулар арқылыбайланысса, жалғаулықтыыңғайлассалалас депаталады. 2. Себеп-салдарсалаластың құрамындағыжайсөйлемдердің алдыңғысысоңғысының, соңғысыалдыңғысыныңсебебін білдіріптұрады. Мысалы, Көмекшіжігітқойлардыертеайдапәкеліпті, себебікүннің арты бұзылыпкележатқанынбайқайды. Себеп-салдарсалалас құрмаластар жалғаулықты және жалғаулықсыз болыпбөлінеді. Себеп-салдарсалаластыбайланыстыратынжалғаулықшылаулар: себебі, өйткені, сондықтан, солсебепті, неге десеңіз.
-
3.Қарсылықты салаластың құрамындағыжайсөйлемдердің біріндегііс-оқиғаекіншісіндегііс-оқиғағақарама-қарсы болады. Қарсылықтысалаластыңқұрамындағыжайсөйлемдер бірақ, алайда, дегенмен, сонда да, әйтсе де деген шылаулар арқылыбайланысса, жалғаулықтықарсылықтысалалас депаталады. Мысалы, Ауырғандажанымкөзімекөрініпбарады, бірақ анамдықинағымкелмейді. 4. Құрамындағыжайсөйлемдердің алдыңғысысоңғысыннұсқап, ал соңғысыалдыңғысөйлемніңмағынасынашып, түсіндіріп тұратынқұрмаластыңтүрі түсіндірмелісалалас депаталады. Түсіндірмелісалаластыңқұрамындағыжайсөйлемдер жалғаулықшылаусыз, іргелес тұрыпбайланысады да, арасына қоснүкте қойылады. Мысалы, Ернеудіңбірайналматұсындаізекіайырылды: біріернеудібойлапілгерікетті, екіншісітөменқарайтүскен. Түсіндірмелісалаластыңбіріншіжайсөйлемініңбаяндауышыныңқұрамына сол, сонша, соншалық, сондай деген сілтеуесімдіктері қатысса, екіжайсөйлемніңаражігіне сызықша қойылады.
-
5. Құрамындағыжайсөйлемдердеайтылғаніс-әрекеттің біреуіғанажүзегеасатынынбілдіретін салаластыңтүрі талғаулысалалас депаталады. Талғаулықтысалаластыңқұрамындағыжайсөйлемдер тек жалғаулықтышылаулар арқылыбайланысады да, арасына үтір қойылады. Талғаулықтысалаластыңқұрамындағыжайсөйлемдер не, немесе, я, яки, не болмаса, я болмаса, болмаса, әйтпесе, әлде деген талғаулықмәндіжалғаулықшылаулар арқылыбайланысады. Мысалы, Бұлжолықұрбысымен не итжығыстүседі, не болмаса оны жеңугетырысады. 6. Кезектессалаластың құрамындағыжайсөйлемдеріайтылған іс-әрекеттің кезектесіпжүзегеасуын көрсетеді. Кезектессалаластыңқұрамындағыжайсөйлемдер бірде, біресе, кейде деген кезектесмәнді жалғаулықшылаулар арқылы тек салаласабайланысады да, араларына үтір қойылады. Мысалы, Бірде желбірегенақсәулелі дала кездеседі, кейде қызылбұйратобылғылыадырларұшырасады, біресе көкалақамыстыкөлдеркездеседі.
-
Нет комментариев для данной презентации
Помогите другим пользователям — будьте первым, кто поделится своим мнением об этой презентации.