Содержание
-
Саяси идеология
-
Идеология жайлы түсінік 2 Идеология –қоғам қызметінің ой елегіненөткізілген мақсаты ретіндегіидеялар мен көзқарастардың, әлеуметтік және руханиқұндылықтардың жүйесі Адамда қоғамды тануға деген дүниетаным көзқарастарын қалыптастырады саяси өмірді анықтауға Қоғам мүшелерінің саяси үрдіске саналы түрде қатысуы ИДЕОЛОГИЯ ҚОҒАМ Қоғам «Идеология –әлеуметтік топтардың мүдделерін білдіретінқұндылықтар негізі, идеяларкөзқарастар» (Дестют Де Траси,француз философы, саясаттанушы)
-
Саяси идеология жайлы тұжырымдар
(К.Маркс) идеология дегенімізжекетілек, мақсатты ғылым, көркемөнер, мораль, саясат, құқық тіліндекөтермелеп өткізу, жұртшылықтың санасынаарбапқұю К.Манхейм), “идеология — олқоғамдық қарым-қатынастарға көзқарас қалыптастыратын құрал”. олар идеологияның көңiл-күйлiк жағынан гөрi құндылықтық мазмұнына ерекше мән бердi У.Матц идеология тек күрделi саяси дағдарыстар кезiнде ғана саяси аренаға шығады деп есептейдi
-
Саяси идеология деңгейлері
Теориялық-түжырымдық деңгейде нақты тап (ұлт, мемлекет) идеалы мен құндылықтарын немесесаяси даму мақсаттарын ашатыннегізгіқағидалар қалыптасады. Бағдарламалық-саяси деңгейде әлеуметтік-философиялық принциптер мен идеалдарбағдарламаларға, саясиэлитаның нақты ұрандары менталаптарынаайналады. Яғни, басқару шешімдерінқабылдаудың нормативтікнегіздерінқалыптастырады. Өзектілік деңгей идеология мақсаттары мен принциптерінің азаматтарменигерілуін, олардыөз істерін- де қолдану деңгейін сипаттайды.
-
Саяси идеологияның негізгі түрлері ДЕМОКРАТИЯ ТОТАЛИТАРИЗМ Либерализм Консерватизм Фашизм Социализм Анархизм 6
-
Консерватизм - қоғамда тарихиқалыптасқан саяси, экономикалық, әлеуметтік және руханиқұндылықтарды сақтау мен дамытуидеологиясы. ХҮІІІ ғасыр Еуропа, Америка және Азияның көптеген елдеріндегі нарықтық экономиканың дамып, капитализм қалыптасып, әлеуметтік теңсіздіктің күшейген уақыты болды. Олкездееңбекшілер мен кедейлердің, жалпыжоқшылыққа ұшыраған адамдардың мүдделерін қорғауға арналған әлеуметтік қорғау жүйесі жетілгенжоқ еді. Солсебепті революция ұйымдастырып, буржуазиялық таптыығыстырып, социализм орнатуқажет дегенидеяларкеңінен тарала бастады.1789 жылғы Ұлы Француз революциясыбұның ісжүзіндегі дәлелі болатын. Осы саясиқұбылыстарға байланыстықалыптасқан консерватизм идеологиясының негізгімақсаты — қоғам мен мемлекетті, олардың саясижүйелерін бұрынғы қалпында сақтап қалу болды. Консервативтік идеология – қоғамды әртүрлі кездейсоқ жағдайлардан, ретсіз реформалардан, әсіресе қатыгез, қантөгісті революциялардансақтап қалу жолдарынұстанды. Консервативтікидеяныбіріншіұсынған ағылшын мемлекетқайраткері және ғалымы ЭдмундБеркболатын. Кейінбұл идеяныоданәрі зерттеп, идеологияға айналдыруға өз үлестерін қосқан француз саясаттанушысыЖозеф де Местр (1754-1821), немістарихшысы, заңгері Фридрих фон Савиньи (1779- 1861), австриялық саясатшыжәне қоғам қайраткері Клеменс Меттерних (1773- 1859) және т.б. болды. Консервативтік идея Еуропаның батыс, солтүстік және Азияның біраз елдеріндемемлекеттікқолдау тауыпкейінидеологияға айналабастады. Осы консерватизм идеологиясының бастымақсаттары: куаттымемлекетқұру, саясижүйенің, биліктің жоғарғы әлеуметтік топтың қолында болуы, тұлғаның қоғам мен мемлекеткебағынуы ісжүзінде жүзеге асып, бұл елдердіәртүрлі кездейсоқ, ретсізреформалардан, кенетоқиғалардан, өкіметтік төңкерістерден, шиеленістерденсақтап қалды, бейбітжағдайда нәтижелі әлеуметтік- экономикалық қарқынды дамуға жолашты. Консерватизм идеологиясықоғам өмірінде әдет-ғұрып, дәстүрлер маңызды рөл атқарады дептүсініп, олардымызғымастай сақтап қалуды мақсат етті. ХХ ғасырдың ортасынанбастап консерватизм идеологиясының негізгіқағидаларына өзгерістер енгізіліпконсервативтікой-пікірдің бастыбағыты жаңарған консерватизмге (неконсерватизмге) ауысты.
-
Либерализм – азаматтарға қатысты мемлекеттікжәне қоғамдық әртүрлі басымдықтарды жоюнемесежұмсартуды мақсат ететін идеология түрі. Бұл идеологияның негізінқалаушы ағылшын философы Джон Локк. Осы ғалымныңұсынысы өз заманының қажеттілігінен туындады. ХҮІІ ғасыр адамзаттыңортағасырлық бұғаудан жаңа ғана шыға бастаған кезіеді. Адамзаттарихындаортағасырлар баршаға әйгілі монархияның, шексізбиліктің, тұйық ословиеның, еуропаелдеріндегішіркеутүнегінің үстемдігінде болды. Әрбір адамның өз табиғи қабілетін іскеасырубостандығы мен мүмкіншілігі болмады. Осылайшаадамдардымәжбүрлеу тәртібі қоғамдағы тоқыраушылық көріністерін күшейтті. Дж.Локк өзінің либералдық идеясындаәрбір адамөз қабілетін іскеасырмайынша, елдің дамуынаөзінің үлесін қоспайынша қоғам қарқынды дамиалмайды, адамдардымемлекеттікдәстүрлі жіктеуліктен, дін құрсауының ықпалынан босатукерекдептүсіндірді. Либералдық идеяны көпшілік жақтап шықты, әсіресе жаңа қалыптасып кележатқан буржуазиялық таптың тез қабылдауының арқасында кейінидеологияға айналды. Экономика саласынданарықтық қарым-қатынас қалыптаса бастады, ендібіреулерікішкенешеберханаашса, біреулеріжекеменшікжергеиеболды, сөйтіп өндіріс дамыды. 50-100 жылданкейін осы кішкенешеберханаларірізауыттарға, фабрикаларға, ал кішкенебау-бақша жерлеріүлкен фермерлікшаруашылыққа айналды, нәтижесінде халықтың тұрмыс жағдайы қалыптасып жақсарды. Қорыта келгенде, либерализм идеологиясы капитализмнің қалыптасып дамуыназорәсер етті. ХХ ғасырдың басында либерализм идеологиясының оданәрі дамуына байланыстыбұдан өзгеше саяси идеология ретіндежаңа либерализм – неолиберализмбөлініп шықты.
-
Анархизм -гр. апагсһіа - бассыздық, басқарусыздық - адамдарарасындағы баршаға ортақ тәртіптерді мойындамайтын, жекеадамның шексізеркіндігінуағыздайтын, мемлекеттікжәне басқа да биліктің түрлерін жоққа шығаратын қоғамдық-саяси ағым. Өзінің мақсатын қырып-жою, мемлекеттікбиліктіжою, ұйымдастырылған саясикүрес, беделді, тәртіпті мойындамаудепжариялаған саясиағым;тәртіпсіздік.[]XIX ғ.ортасындақалыптасқан. Анархизмнің негізінқалаушылар: неміс философы М.Штирнер (1806-1856), француз философы, экономисті П.Прудон (1809-1865). Көрнекті өкілдері: орыстөңкерісшілері М.А Бакунин (1814-1876), П.А.Кропоткин (1842-1921). Анархизм дүниетанымының негізі - индивидуализм. Бұл ағымды қолдаушылар тұлға еркіндігіншектейтінкезкелгенәрекетке қырын қарайды.Анархистермемлекеттікбиліктің барлық түрлеріне жекетұлға еркіндігінжүзеге асыружолындағы бастыкедергіретіндеқарауы заңдылық.Өйткені олармемлекеттікжәне саясибиліктің түрлерін дереужойылуытиіс жамандық,жауыздық депжариялайды. Олардың пікірінше, әлеуметтік төңкерістің негізгіміндеті - мемлекетсізөзін-өзі басқаратын өндірістік бірлестіктерден, әлеуметтік қауымдастықтардан тұратын қоғамдық құрылым орнату. Күнделікті өмірде "анархия" терминінбасқарудың дұрыс ұйымдастырылмауы салдарынанболатын тәртіпсіздік, хаос жағдайында қолданады. Алайда, анархистерболашақта мінсізмемлекетсізөмірді қоғамдық процестердің тәртіпсіз, басқарусыз, бей-берекетқалпынан іздемейді. Керісінше, олардың пікірінше тек анархия, яғни, адамдардыешнәрсеге мәжбүрлемеу, қарым-қатынастьщ еркіндігіненегізделген, басқарусыз шынайықоғамдық тәртіп орнатаалады. Бұл қозғалысты жақтаушылардың кең таралған "Анархия - тәртіптің бастауы!" ұранын осы түрғыда түсіну керек.
-
Социал-Демократия – саясибағыт. 19 ғасырдың аяғында пайдаболды. Ағымның түпкілікті мақсаты – еңбекші бұқараның, алдыменжұмысшы табының хал-ахуалынжақсарту, қанауға қарсы күшін ұйымдастыру, ұйымдасқан жұмысшы табыбасқаратын, бүкіл еңбек етушібұқараның жағдайын ойлайтынсоциалқоғам орнату. Социал-демократиялық қозғалыстар ғасырдың басындасаясипартияларға айналды. Оның бірқанаты социализмдіреформаларарқылы бейбітжолменорнатудыұсынса, екіншіқанаты буржуазияға күш көрсету жолымен, төңкеріс арқылы ғана орнатуға боладыдепесептеді(қөрініз Кеңес Одағы Коммунистікпартиясы). 2-дүниежүзілік соғыстан кейінЕуропадакөптеген Социал-демократиялық партияларбиліккекелді. Германия, Австрия, Швеция, Францияда әр жылдарымемлекеттікбиліктіұстаушы партия болды. 20 ғасырдың аяғында капитализмнің әлеуметтік мәселелерді шешугебетбұрыс жасауы, постиндустриалдықоғам орнауыкөптеген социал-демократиялық партиялардың социализмдібейбітжолменорнатуидеясынакөшуіне, “демократиялық социализм” тұжырымының күшеюіне әкелді. Социал-демократияның төңкерісшіл бағыты дағдарысқа ұшырады. Социал-демократия капитализм қоғамның қателіктерін түзей отырып, әлеуметтік мемлекетқұру идеясынұсынады. Ол идея бойынша технология және ақпараттық жетістіктерадамға қызмет етеді. Мемлекетбайлығы әлеуметтік әділеттілік қағидасымен бөлінеді және байлықты капиталистер мен халық теңдей пайдаланады. Бұл мақсаттар орындалуүшін социал-демократия мемлекеттің реттеушілік-басқарушылық қызметін күшейтуді ұсынады. Социал-демократия буржуазияменбірлесіп, қазіргі капиталық қоғамды күйретпей, социализм қағидаларын эволюциялық жолменжүзеге асырудымұрат тұтады. Осы бағытты ұстанған социал-демократтарэконоимикажәне саясидемократияландыруреформаларынақол жеткізеалды. Австрия, Швеция, Швейцария, Франция, Финляндия елдерінде социал-демократия билеуші партия ретінде демократия, құқықтық және әлеуметтік мемлекетқұру жолындаүлкен жетістіктергежетті.
-
Фашизм - [ лат. fascismo, fascio - диктаторлық шыбық будасы, билікбелгісі ] - 1919 жылы Италияда пайдаболған саясиағым, I дүниежүзілік соғыстан кейінсоциалистікқозғалыстың тармақталып, басқа елдерге, оның ішінде Германияға лездетаралып, национал-социализм аталуы. Фашизмгетән белгілер[өңдеу] биліктісакрализациялау, мемлекеттің, оның диктаторлық функцияларының қызметінің күшеюі демократиялық еркіндіктерменкүрес, адам құқының кұрт шектелуі, шовинизм, расизм, экстремистік ұлтшылдық, элитаризм, әскери агрессияға талпыну. Италиядафашистік партия Б. Муссолинидің басшылығымен билікке 1922 жылдакелді, Германияда ҮСЖП (ұлтшыл-социалистік жүмысшы партиясы) 1933 жылысайлаудажеңіп шықты. Елдеқанды қырғынмен лаңкестік диктатура орнатқан А.Гитлер Рейхсканцлер болды. Фашизмнің германдық түрі шектеншыққан ұлтшылдығы мен расизмгеорай, нацизм депаталады. Кейінірекфашистікнемесеквазифашистіктәртіптер әлемнің басқа да елдеріндепайдаболды. Германияда агрессивтіфашизмнің салтанатқұруы (нацизмнің), сондай-ақ Ресейдегі (КСРО) агрессивті "социалистік" ("коммунистік") тәртіптің орнығуы Еуропаны және бүкіл әлемді соғысқа жетеледі. Соғыс 1939 жылыкүзде басталды, 1945 жылыкүзінде антифашистік коалиции күштерінің жеңісімен аяқталды. Фашизм мемлекеттікжәне әскери күш ретіндеталқандалды. Герман фашизмінің (нацизмінің) аса қасіретті қылмысының бірі 6 млн. еуропалық еврейлердіқырғынға ұшыратуы болды (холокост). Фашистік идеология өміршең болыпшықты, оның жаңғырығы бүгінгіXXI ғасырда да әлемнің әртүрлі елдері мен аймақтарында қылаң беруде. Бірқатар елдердезаңдастырылған немесежартылайзандыазшылық, бірақ едәуір елеуліұлтшылдық, фашистікнемесеквазифашистіктұрғыдағы жастарбірлестіктерібайқалуда.Бүл қозғалыстардың біридеологтары"уақыт сынынанәткен" ұлтшылдық, этникалық артықшылық, ксенофобия идеяларынасүйенсе, ендібіреулеріэтникалық геосаясаттың күні әткен идеяларыменқаруланған, үшіншілері күн әткен сайынүдеп кележатқан жаһандануға қар- сыларқатарын толықтыруға дайын.
-
Неоконсерватизм –қоғамдағы саясиплюрализмді (әртүрлілікті) дамытужәне саясипроцестердіреттеуүшін мемлекеттің рөлін күшейту мақсатындағы идеология. Консерватизм идеологиясыбойыншабұрынғы және қазіргі құндылықтарды “сақтаудың” орнына “әртүрлілік” принципіұсынылды. Не себептен консерватизм идеологиясынжаңартуға тура келді? Дәстүрді сақтау, дәстүрмен өмір сүрудің қандай кемшіліктеріболуымүмкін?Жаңа консервативтікбағытты жақтаушылардың жауабыбойыншадәстүр, тарихиқалыптасқан тәжірибе олзорруханиқұндылық.Дәстүрсіз, тарихизердесізхалық — қоғам, мемлекетболыпқалыптасуы мүмкін емес. Бірақ дәстүрдің қандай саладаболмасын (рухани, ұлттық, діни, саяси) халыққа, адамға үстемдік етіптұратын да қасиеті бар, дәстүр бұғау сияқты бостандықты, еріктішектептұрады.Мысалы, адамбарлық жағдайда ұлттық дәстүрлерге табынушылық етіпжүретін болса, олұлтшылдыққа әкеліп соғуы мүмкін. Немесеоладамбұлжытпай тек дінидәстүрімен өзінің өмірін шектейтінболса, олдінифундаментализмге (діниеріксіздікке) соқтырады. Сондықтан консерватизмнің адамдардықолайсыз жағдайларға әкеліп соғуы өз алдына, олхалықты жалпыдүниежүзілік жетістіктерден, өркениеттен тысқалдыруы мүмкін.Осындайкөріністерге сәйкес ағылшын саясаттанушысы Джон Стюарт Милльдің: “Бірретболса да дәстүрден шығу – олбостандыққа тағы дабірқадам жасау” – дегенқағидасының маңызы өте жоғары. Яғни, қай саладаболмасын, әртүрлілік қажет екенібайқалады. ХХ ғасырдың екіншіжартысындаеркіннарықтық қатынастар және демократия принциптеріоданәрі дамып, жекеадамның құқықтары мен бостандықтарын мойындауға тура келді. Мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік қызметтері едәуір шектеліп, меншікжекешеленетүсті.Бұның бәрі неоконсерватизмгекүш беріпөркениетті елдердегі орта таптың идеологиясынаайналды. Неоконсервативтіктерконсервативтіктерменсалыстырғанда дәстүр ұстанымынан бостандыққа ұмтылуға шақырып, қоғам өміріндегі әртүрлілік нәтижелі бағыт депесептейді. Неоконсерватизм идеологиясының негізгімақсаты – саяси, экономикалық, руханиреформаларға жолашу, соларқылы қоғамның дамуынаәсер ету. Неоконсерватизм идеологиясындамытуға көптеген ғалымдар мен саясиқайраткерлер қатысты. ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың басынданеоконсервативтікидеялардыұстанған Германия канцлеріОтто фон Бисмарк, Ұлыбритания премьер-министрі Ллойд Джордж болатын. ХХ ғасырдағы бұл идеологияның жүзеге асырылуыназорүлес қосқандар белгілісаясатшыЗбигневБжезински, АҚШ президенті Рональд Рейган, Англияның бұрынғы премьер-министрі Маргарет Тэтчер, Германияның бұрынғы канцлері Гельмут Коль және т.б. Консерватизм мен неоконсерватизмнің идеология ретіндегімаңызды нәтижесі — Англиядағы, АҚШ-тағы және Германиядағы консервативтік партия өкілдерінің мемлекеттікбилікбасынакелуіболатын. Неоконсерватизм –қоғамдағы саясиплюрализмді (әртүрлілікті) дамытужәне саясипроцестердіреттеуүшін мемлекеттің рөлін күшейту мақсатындағы идеология. Консерватизм идеологиясыбойыншабұрынғы және қазіргі құндылықтарды “сақтаудың” орнына “әртүрлілік” принципіұсынылды. Не себептен консерватизм идеологиясынжаңартуға тура келді? Дәстүрді сақтау, дәстүрмен өмір сүрудің қандай кемшіліктеріболуымүмкін?Жаңа консервативтікбағытты жақтаушылардың жауабыбойыншадәстүр, тарихиқалыптасқан тәжірибе олзорруханиқұндылық.Дәстүрсіз, тарихизердесізхалық — қоғам, мемлекетболыпқалыптасуы мүмкін емес. Бірақ дәстүрдің қандай саладаболмасын (рухани, ұлттық, діни, саяси) халыққа, адамға үстемдік етіптұратын да қасиеті бар, дәстүр бұғау сияқты бостандықты, еріктішектептұрады.Мысалы, адамбарлық жағдайда ұлттық дәстүрлерге табынушылық етіпжүретін болса, олұлтшылдыққа әкеліп соғуы мүмкін. Немесеоладамбұлжытпай тек дінидәстүрімен өзінің өмірін шектейтінболса, олдінифундаментализмге (діниеріксіздікке) соқтырады. Сондықтан консерватизмнің адамдардықолайсыз жағдайларға әкеліп соғуы өз алдына, олхалықты жалпыдүниежүзілік жетістіктерден, өркениеттен тысқалдыруы мүмкін.Осындайкөріністерге сәйкес ағылшын саясаттанушысы Джон Стюарт Милльдің: “Бірретболса да дәстүрден шығу – олбостандыққа тағы дабірқадам жасау” – дегенқағидасының маңызы өте жоғары. Яғни, қай саладаболмасын, әртүрлілік қажет екенібайқалады. ХХ ғасырдың екіншіжартысындаеркіннарықтық қатынастар және демократия принциптеріоданәрі дамып, жекеадамның құқықтары мен бостандықтарын мойындауға тура келді. Мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік қызметтері едәуір шектеліп, меншікжекешеленетүсті.Бұның бәрі неоконсерватизмгекүш беріпөркениетті елдердегі орта таптың идеологиясынаайналды.
-
Неолиберализм – азаматтар мен қоғамның экономикалық және әлеуметтік өмірін мемлекеттікреттеугебағытталған идеяларжиынтығы. Егер осы екіидеологияны: либерализм мен неолиберализмдісалыстырып қарасақ, алғашқыда бір-бірінеқарама-қарсы бағыт сияқты көрінеді. Себебі, либерализм мемлекеттікүстемдікті жұмсарту жолынталапетсе, ал неолиберализмкерісінше — мемлекеттікреттеудікүшейтуді ұсынады.Дегенмен, осы екіидеологияның арасындабітіспесқарама-қарсылық жоқ. Неолиберализмидеологиясының пайдаболуықоғамда қалыптасқан әлеуметтік жағдайлармен байланыстыболатын. Либерализм ұстанымы бойыншадамушынарықтыққатынас ең алдыменбәсекелестікке байланысты. Бәсекелестік экономиканыдамытады, бірақ бәсекелестікте адамдардың бәрі, әрине, жеңіске жетпейді, солсебептітеңсіздік күшейеді, көптеген адамкүйзеліске, кедейліккеұшырайды. Сондықтан еркіннарықтық тетіктердіреттеу, кедейшілікпенкүресу үшін мемлекеттің араласуы, оның ролінің күшейуі тиіс. Неолиберализмидеологиясыбойыншамемлекеттің аса жауаптыміндетінің бірі – нарықтық жағдайдаазаматтарды әлеуметтік қорғау жүйесін жасау. Либерализм идеологиясыбойыншақоғамдағы мемлекеттің бастықызметі “түнгі сақшы” сияқты болатынболса, неолиберализмжағдайында мемлекет “жалпыға бірдейигілік” міндетінатқаруы тиіс. ХХ ғасырдың екіншіжартысындакапиталистікелдердегікөптеген саяси партияларөз бағдарламаларын неолиберализмидеологиясынанегіздейтін болды. Мысалы, Жапонияда 1955 жылданбастапбилікбасындасолелдің ең ірі– либералдық-демократиялық партиясықызмет етеді. ЛибералдарАнглияның, Австрияның, Канаданың және тағы басқа елдердің саясиөмірінде өздерінің лайықты орындарыналуда. ХҮІІІ ғасырда дүние жүзінде тағы бірсаяси идеология қалыптасты. Ол – консервативтік (консерватизм) идеология.
Нет комментариев для данной презентации
Помогите другим пользователям — будьте первым, кто поделится своим мнением об этой презентации.