Презентация на тему "Утыз Имәни"

Содержание

• 
  Слайд 1

  УтызИмәни

• 
  Слайд 2
  

  (1754–1834)ШагыйрьГабдерәхимГосманулыУтызИмәни – элекке Казан губернасыныңЧистайөязе (хәзергеЧирмешән районы) УтызИмәнавылында мулла гаиләсендә 1754 елдатуа. Оренбург Каргалысында, аннанБохара, Сәмәркандмәдрәсәләрендәукый. Харәзм, Әфганстаннардасәяхәтитә. 1798 елнытуганавылынакайтып, баштаТимәш, аннарыСарабиккол, Куакбашавылымәдрәсәләрендәукыта. АхырдаТимәштәтөпләнеп, гомеренеңахырынакадәршундаяши, мөдәррислекэшендәвамиттерә.УтызИмәниүзенеңиҗатгомерендәйөздәнартыкәсәрязган. Шуларныңшактыйөлешегарәпһәм фарсы телләрендә. Заманындааларкулъязмакилештаралалар. Аныңәсәрләреарасындашигъриләреннәнтыш тел, фәлсәфә, әхлак-хокук, сәүдә-экономика, медицина, астрономия мәсьәләләренәкарагангыйльмихезмәтләрдәбула.Әдипнеңшигъриәсәрләреннәнкиңдаирәгәиңмәгълүмбулганы – «Мөһиммәтез-заман» («Заманныңмөһимбилгеләре») поэмасы. Улаерымкитапбулыпберенчемәртәбә 1889 елдабасылыпчыга (Казан, Вячеслав типографиясе, күләме 24 б.), икенчебасмасыисә 1898 елныМ.Чирковатипографиясендәнәшерителә. Әсәр, тулысыбеләнәхлакмәсьәләләренәбагышланып, кешеләрдәбулганкимчелекләрнетәнкыйтьли, аларныбелемле-мәгърифәтлебулырга, үзара тату яшәргә, сабырһәминсафлы, әдәплебулырга, олыларгаһәмкечеләргә, гарипләргәһәммохтаҗларгамәрхәмәтлебулыргачакыра. Үгет-нәсихәтрухындаязылганбуәсәрнеңаерымбүлекләре «Татар поэзиясеантологиясе»ндәдәурын ала.Г.УтызИмәни 1834 елдавафатбула.

• 
  Слайд 3
  
• 
  Слайд 4
  

  Быелшагыйрьһәм дин гыйлемебелгече, мөгаллимГабдерәхимУтызИмәнитууына 260 ел тулды. ТР ФәннәракадемиясенеңГ.Ибраһимовисемендәге Тел, әдәбиятһәмсәнгать институты бувакыйгагабагышлап, Казандакүренеклегалимнәребезкатнашында “түгәрәкөстәл” үткәрде. УтызИмәни – матурәдәбият, филология, дин гыйлеметарихы, тәрҗемәөлкәләренәкараганйөздәнартыкәсәр, шулисәптәнпоэмалар, күпсанлышигырьләр авторы. “УтызИмәниисеменюгалтыргаярамый. Аныңшәхесенһәмәдәбиятыбызныбизәрлекиҗатын без бүгенгеһәмкиләчәкбуынгатанытыргатиеш. УтызИмәнинеңтирәнфәлсәфиәсәрләрендәгекайберюлларныятлап, муенгабөтиитептагыпйөртерлек. Аныңмирасыәдәбиятчыларөченгенәтүгел, фәлсәфәчеләр, тарихчыларөчендәкызыклы. Әммааныңхакындасөйләшүләргалимнәрарасында, тар даирәдәгенәкалмасыниде: УтызИмәниисеменматбугатта, телевидениедәнешракяңгыратыргакирәк. Халкыбызүзенеңулы – ниндификериясебарлыгынбелергә лаек”, – диптеләкләренҗиткерде КДУ профессоры ХатыйпМиңнегуловәлегеҗыенда.

• 
  Слайд 5
  

  Галимнәрачыклаганча, УтызИмәниГабдерәхимбинеСолтанәл-Болгари (1754-1834) ТатарстанныңхәзергеЧирмешән районы УтызИмәниавылындатуган, бу – әнисенеңтуганягы, ә әтисехәзерге Лениногорск районы Тимәшавылыкешесебулган. ӘммаГабдерәхимбикяшьлиятимкалып, тугантиешлекардәшләрендәтәрбияләнепүсә. Оренбургның Каргалы авылымәдрәсәсендәбелем ала, 1788-1798 еллардаукуынБохарада, Әфганстандадәвамиттерә. Туганягынаәйләнепкайткач, Лениногорск районындагыСарабиккол, Куакбашавылларындаимамлыкитә, мәдрәсәләрдәшәкертләрукыта, гомеренеңсоңгыкөннәренәкадәриҗаттанаерылмый. Тимәштәҗирләнә, аныңкабередәүләтдәрәҗәсендәгемәдәнимирас объекты итепсаклана. Аныңөчхатыны, егермебаласыбулганлыгы да билгеле.

• 
  Слайд 6
  

  XVIII гасыразагындадөньягакилгәнГабдерәхимУтызИмәнинегалимнәр татар әдәбиятытарихындаикегасырнытоташтыручырухикүпердипатый. Аныңиҗаты татар әдәбиятыһәмиҗтимагыйфикерүсешенәйогынтыясаган, җәмгыятьтәсоциальпроблемаларгаигътибарныарттыруга, әдәбиәсәрләрнең тел-стиль һәмформасындахалыкчанлыкфикерләрекөчәюенәэтәргән. Шигъриәсәрләреннәнкиңдаирәгәиңмәгълүмбулганы – “Мөһиммәтез-заман” (“Заманныңмөһимбилгеләре”) поэмасы. Аерымкитапбулып 1886 елдабасылыпчыкканбуәсәрәхлакмәсьәләләренкүтәрә, андакешеләрдәгекимчелекләртәнкыйтьләнә, белемгәомтылырга, дус-тату яшәргә, сабырһәминсафлыбулыргачакыра. “Түгәрәкөстәл”дә филология фәннәредокторлары, профессорлар – НурмөхәммәтХисамов, ХатыйпМиңнегуловһәм Марсель Әхмәтҗанов, Тел, әдәбиятһәмсәнгатьинститутыныңЯзмаһәммузыкальмирасүзәгемөдире, филология фәннәредокторыРамил Исламов чыгышясады. Шулайукпрофессорлар – ӘнвәрШәриповбелән Айдар Юзеевәзерләгәндокладларны, үзләреҗыендакатнашаалмаусәбәпле, аудиториягә башка галимнәрукыпҗиткерде. Татар галимнәреУтызИмәнинеберенче текстолог буларактаный, чөнкиулүззаманындакитапларнытурыдан туры күчерепязубеләнгенәчикләнмәгән, ә аларныредакцияләгән, эшкәрткән. Шундыйәсәрләрнең берсе – Кол Гали тарафыннанXIII гасырбашындакыйссарәвешендәиҗатителгән “КыйссаиЙосыф” поэмасы. УтызИмәнинеңдиниэчтәлектәгехезмәтләренәкилгәндә, андааныңмөселманнарныиҗтимагый-хокукыйтормыштамөстәкыйльфикерйөртүгәэтәрүезурәһәмияткәия.

• 
  Слайд 7
  

  УтызИмәнимирасынберенчеләрдәнбулыпКаюмНасыйри, ШиһабетдинМәрҗани, РизаэтдинФәхретдин, ГазизГобәйдуллин, ЛатыйфҖәләйкебекмәгърифәтчеләртелгәалган. АлардансоңаныңисеменхалкыбызгакайтаруөстендәӘнвәрШәрипов, Марсель Әхмәтҗанов, НурмөхәммәтХисамов, ХатыйпМиңнегуловкебекзурдәрәҗәләргәирешкәнгалимнәребезкөч куя. УтызИмәнииҗатыбуенчатәүгефәннихезмәт совет чорындаәдәбиятчыҮлмәс Беляев тарафыннанязыла. УлҗыйганматериалларГ.Ибраһимовисемендәге Тел, әдәбиятһәмсәнгать институты мирасханәсендәгеУтызИмәнигәкагылышлы 39нчы коллекциягәнигез сала. 70нче еллардаУтызИмәнииҗатынөйрәнүнеӘнвәрШәриповдәвамитә, кандидатлыкдиссертациясеняклый. 1986 елдаӘнвәрШәриповУтызИмәниәсәрләрентуплап, үзенеңкерешмәкаләсеһәмаңлатмаларбеләнҗыентыкнәшеритә. Гомумән, Чаллы педагогия институтындабелембирүчеӘнвәрШәриповгомеребуенаУтызИмәнииҗатынатугры калган галим. Улэлеккегеҗыентыккакермәгән, яңакулъязмаларны да барлаган. СоңгыеллардагалимнәрУтызИмәнинеңтагыникепоэмасын, берничәшигырентапкан. Бууңайдан КФУ профессоры ХатыйпМиңнегулов Тел, әдәбиятһәмсәнгать институты җитәкчелегенӘнвәрШәриповтуплаганяңамәгълүматларныкитапитепбастырыпчыгаруягынкайгыртыргаөндәде.

• 
  Слайд 8
  

  УтызИмәнинеңкүпкенәәсәрләренәархеографикэкспедицияләрвакытында Марсель Әхмәтҗановюлыга. “УтызИмәнинеңкулъязмаларыныңшактые Лениногорск районының Иске Шөгеравылындасакланып калган. 1980 елларда без улякларданшактыйматериалларэзләптаптык”, – дигалим. Марсель ага үзедәтумышыбеләнШөгердән. Улкечкенәчактагаиләләре Арча ягынакүченепкиткән. Шушыкөннәрдә Марсель Әхмәтҗановкотлаулар, җылытеләкләр кабул иткәнчагы. 26 марттааңа 75 яшьтулды. Мәгълүмбулганча, хәзергевакыттаГ.Ибраһимовисемендәге Тел, әдәбиятһәмсәнгать институты “Татар әдәбиятытарихы”ныңяңасигезтомлыгынәзерләүбеләнмәшгуль. УлтомлыкларөченәдәбиятгалимеРавилРахманиҗаваплы. Аныңсүзләренчә, өченчетомдаУтызИмәнииҗатыXIX гасыргакараган татар әдәбиятыначыпҗибәрәчәк. Әммастудентларгаәдәбиятукыткан, мәктәпләрөченәдәбиятдәреслекләреязганХатыйпМиңнегуловУтызИмәниисеменэлеккечәXVIII гасырәдәбиятытарихындакалдырыргакиңәшитә. “Без кайвакытяңалыккаомтылып, ирешелгәнкалыпларныҗимерергәашкынабыз. УтызИмәниунсигезенчегасырдатуып, шәхесбуларакформалашканфикериясе, аныңиҗатыунсигезенчеһәмунтугызынчыгасырларчигенәкарый. Шуңакүрәаныунсигезенчегасырданаерыргаярамый”, – дигәнфикерендәнык тора профессор.

• 
  Слайд 9
  
• 
  Слайд 10
  
• 
  Слайд 11
  
• 
  Слайд 12
  
• 
  Слайд 13
  
• 
  Слайд 14
  
• 
  Слайд 15
  
• 
  Слайд 16
  
• 
  Слайд 17