Презентация на тему "Қан тамырлар жүйесінің филогенезі"

Содержание

• 
  Слайд 1
  

  Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті СӨЖ Орындағандар: Асқар Салиха Бексултанова Лаура Біржан Нұрай Қабылдаған: Абдуллаева Бағила Қан тамырлар жүйесінің филогенезі

• 
  Слайд 2
  

  Жоспар: Қан тамырлары, олардың құрылыстары мен ерекшеліктері; Қанайналым ; Қан жасушалары; Жүрек-қан тамырлары аурулары жайлы мәліметтер; Иммундық жүйе ; Ағзаның ішкі ортасы

• 
  Слайд 3
  
• 
  Слайд 4
  

  Қан тамырлары Қантамырлары (лат. vasa sanguinea) — адам мен жануарларорганизмініңжүрек-тамырларжүйесінежататын, қабырғасысерпімдікелгентүтікшемүшелер. Қантамырлары: қандыжүректеналыпшығып, организмгетасымалдайтынқызылтамырларға — артерияларға, қандыорганизмненжүреккеалыпкелетінкөктамырларға — веналарға және олардыөзарабайланыстырыпорганизмдегіжасушалықжәнеұлпалықдеңгейдеүздіксізжүретінзаталмасупроцестерінқамтамасызететін микроайналымарнасыныңқантамырларына (қызылтамырша — артериола, қылтамыр - капилляр, көктамырша — венула) бөлінеді.

• 
  Слайд 5
  

  Артериялар мен вена тамырларықанды тасымалдаушытамырларға жатады. Олардың қабырғасы қалың.Түтікше мүше ретіндеартериялар мен веналардың қабырғалары үш қабықтан құралған: ішкі - интима, ортаңғы — медиа, сыртқы - адвентиция. Микроайналымарнасықан тамырларының қабырғалары арқылы қан мен оны қоршаған ұлпалар арасындазаталмасупроцесіжүреді. Қан тамырла- рының ішкібеті эндотелиймен астарланған. Вена тамырларыинтимасындажүрекке қарай ғана ашылатынқақпақшалар (клапандар) болады.

• 
  Слайд 6
  

  Адам денесіндеқан тарататынтамырларданекітұйық жүйе - үлкен және кішіқанайналым шеңбері түзіледі Үлкен қанайналым шеңбері -жүректің солжақ қарыншасынан қолқа артериясықантамырынан басталады. Оттеккеқаныққан қан алдыменқолқаға, оданіріжәне ұсақ артерия ұантамырларына жеткізіледі. Қан ұсақ артерия қантамырларымен ішкімүшелерге, жүректің өзіне, бұлшықеттерге, сүйектерге барады. Мүшелерде артерия қантамырлары тарамдалып, қылтамырларға бөлінеді.

• 
  Слайд 7
  
• 
  Слайд 8
  
• 
  Слайд 9
  
• 
  Слайд 10
  
• 
  Слайд 11
  

  Жүрек - қан тамырларыжүйесі Әрбіржасушағақоректікзаттар, оттек, су тасымалданып, заталмасуөнімдерінсыртқашығаружағдайындаорганизмніңтіршілікәрекетіжүзегеасады. Бұл процестердімүшелері жүрек және қан тамырларыболыптабылатынжүрек-қан тамырларыжүйелері жүзеге асырады. Қанның тұйық жүрек-қан тамырларыжүйесі бойыншаүздіксіз қозғалуы қанайналым депаталады.

• 
  Слайд 12
  

  ''Жүрек'' - көкірекқуысындаорналасқанқанайналужүйесініңорталыкмүшесі. Жүрекеті, қаңқаеттерісияқты, көлденеңжолақетталшықтарынанқұралады. Біраққаңкаеттеріменсалыстырғанда, оныңморфологиялыкжәнефизиологиялықерекшеліктері бар. Калыңетпердесі оны оңжәнесолбөлімгебөледі. Көлденеңпердеменжүрекжүрекше мен карыншағабөлінеді.

• 
  Слайд 13
  
• 
  Слайд 14
  
• 
  Слайд 15
  

  Жүрекқабырғасыүшқабаттантұрады: ішкіқабаты эндокард, ортаңғысы — миокард, ал сыртқысы - эпикард депаталады. Эндокарджүректіңішкібетінжауыпжатканжұкақабыкша. Миокард — жүректіңетқабаты. Оныңқалыңдығыжүректіңәрбөлігіндеәртүрліжәнежүреккамераларыныңаткаратынкызметтерінебайланысты. Қарыншаларкабырғасыжүрекшелеркабырғасыменсалыстырғандақалындау, ал солкарыншаның миокарды оңкарыншаныңмиокардынанқалындау. Онынсебебіқандыүлкеншенбергеқуалауүшінсолқарыншағаүлкенкүшпенжиырылуға тура келеді. Эпикард — жүректіңсыртынжауыпжатқан, жұқақабықша. Олжүректабанындажүректіңсыртынқаптапжататынберікдәнекертканьнентүзілгенжүреккабына — педикардқаайналады. Перикард пен эпикард аралығындағыкуыстасұйықтықболады. Олжүрекжүмысыкезіндеқабықшалардыңөзараүйкелісіназайтады. Перикард жүрекеттерініңшамадантысбосаңсуынамүмкіндікбермейді.

• 
  Слайд 16
  
• 
  Слайд 17
  
• 
  Слайд 18
  

  Жүректіңжұмысы Адамныңжүрегі 1 минутта 70-75 ретсоғып, жүрекциклі 0,9-0,8 сек. созылады, онын 0,1 секундындажүрекшежиырылады, 0,3-0,4 сек. карыншажиырылады, 0,4-0,5 сек. қарынша мен жүрекшеніңбосаңсуы мен үзіліс (пауза) болады. Жүрекциклынаарналғануақыттыңжартысыжиырылуға, ал калғанжартысыбосаңсу мен үзіліскекетеді. Сондықтанжүрекәрбірциклдежүмысістеп те, демалып та үлгереді. Солсебептенжүрекөмірбойыталмай-шаршамайқызмететеді.

• 
  Слайд 19
  

  Артерия және вена құрылысы

• 
  Слайд 20
  
• 
  Слайд 21
  

  Артерия қантамырлары (гр. arteria - қантамыр) - қандыжүректенмүшелер мен ұлпаларгатарататынқантамырлартобы. Жүректеншығатынекіірі артерия қантамыры бар. Оңжаққарыншаданбасталатын - өкпеартериясының ішінде вена қаныболады. Солжаққарыншаданбасталатын - қолқа (аорта) тамырыныңішінде артерия қаны. Артериялардыңқабырғасы 3 кабаттантұрады: сыртқықабаты - дәнекерұлпасынан, ортаңғықабаты - бұлшықетұлпасынан, ішкіқабаты - жалпақ эпителий жасушаларынантүзілген. Артерия қантамырларыныңқабырғасықалыңәрісерпімді. Олардыңсыртқықабатыберіктік, серпімділікқасиетберіп, қантамырлардыңкеңейіп, тарылуынаәсеретеді. Ортаңғықабаты серпімдіталшықтар мен бірыңғайсалалыбұлшыкеттердентұрады. Бұлшыкеттержиырылып, босаңсуарқылықантамырларқуысыныңдиаметрінреттейді. Ішкіқабаты қантамырлардыңқабырғасынақосымшаберіктікқасиетбереді.

• 
  Слайд 22
  

  Капиллярлар — ең жіңішке қан тамырлары. Оларбіздің денеміздің барлық мүшелеріне енетінтармақталған тор түзеді. Капилляр арнасы 4-20 мкм құрайды, ал қабырғасы жалпақ жасушалардың бірқабатынан тұрады. Мүндайжұқақабаттанәртүрлізаттарқаннанұлпаға, ұлпаданқанғаенеді. Капиллярлардың едәуір қалын торы бұлшық еттеболады. Ондаұлпаның 1 мм²-нде 200-ден көп капилляр бар. Адамдакапиллярлардың жалпы саны 2 млрд. Капиллярға таралған артерия қаны біртіндеп вена қанына айналады да, венаға түседі. Капиллярдың вена(ға өтетін) ұшында қан қысымы азаяды, сондықтан ұлпа сұйықтығы капиллярға қайтадан құйылады. Капиллярдың вена ұшы бірігіп венула түзеді, ал венулавенаға айналады (өтеді).

• 
  Слайд 23
  

  Капилляр құрылысы Капилляр арнасының бұлшық ет реттегіші

• 
  Слайд 24
  

  Жүрек-қан тамырларыжүйесінің ауруларыжәне олардың алдыналу Жүрек адамның бүкіл өмірі бойындажұмыс істейді. Тіршіліктің әр түрлі жағдайында жүректің қалыпты жұмыс істеуіүшін адамолтуралыойлауыкерек. Аз қимылдау, мөлшерден тыстамақ ішу, спирттісусындардыішу, темекітартужүрек іс-әрекетін нашарлатады, ал бұл бүкіл организмгеәсер етеді. Мүшелердің жеткіліксізмөлшерде қанмен қамтамасыз етілуіоларға оттек пен қоректік заттардың түсуін азайтады, бұл, ең алдымен, жүйке жүйесіне әсер етеді. Жүрек жұмысының нашарлауы вена тамырларындақаннын тоқтап қалуына, бұлшық етіс-әрекетінің және көптеген ас қорыту бездерінің кызметінінтөмендеуіне апарыпсоғуы мүмкін. Жүрек және қан тамырларының нығаюына, организмнің барлық мүшелері мен ұлпаларының қанмен қамтамасыз етілуіне, әр түрлі ауруларға қарсыласуына (төзімділігіне) денежаттығулары, еңбек және белсендіөмір салтысептігінтигізеді. Оларжасерекшелігінежәне организмнің жекемүмкіндіктеріне сәйкес келуітиіс. Жаттыққан адамның жүрегінің жұмысқа қабілеттілігі жоғары болады. Олсирек, бірақ күшті жиырылады, сондықтан мұндай жүрек едәуір көп қанды айдап, үнемді жұмыс істейді. Солүшін организмдіүнемі шынықтырып, таңертең жаттығу жасап, спортпенайналысып, серуендеп, ақыл-ой еңбегін денееңбегімен кезектестірукерек.

• 
  Слайд 25
  
• 
  Слайд 26
  
• 
  Слайд 27
  
• 
  Слайд 28
  

  Ағзаның ішкіортасы -қан, ұлпа сұйықтығы, лимфа жатады. Қанның қызметі: -адамағзасында қан әрбір мүшені, дененің әрбір жасушасынбірімен-бірінөзара байланыстырады; -оттегінөкпеден ұлпаларға жеткізіп, көмірқышқыл газынантазарта-ды; -қорек заттардыасқорыту мүшелерінен ұлпаларға жеткізеді; -ағзаның соңғы қажетсіз өнімдерін бүйрекке және т. б. мүшелерге тасымалдайды; -дене температурасының тұрақтылығын сақтайды; -ағзаны зиянды микробтардан қорғайды; -ішкі секреция бездеріненбөлінетін гормондарды тасымалдайды; -жасушалардақышқылдың, судың деңгейін реттейді; -қорғаныштық қызмет атқарады (қанды ұйыта алады)

• 
  Слайд 29
  

  Қан-ағзада болатынқанның мөлшері адамның денесалмағына байланысты 4,5-5 л. Қанның құрамы - плазмадан(55%) және қан жасушаларынан (45%) тұрады . Қан жасушалары. Қан жасушаларына - эритроциттер (қанның қызыл түсті жасушалары), лейкоциттер (қанның түссіз жасушалары) және тромбоциттер(қан пластинкалары) жатадыҚызыл денешіктер - эритроциттер, ағы - лейкоциттер. Жасушаларарасында тромбоциттер бар

• 
  Слайд 30
  

  Қан плазмасы(қан сарысуы) - қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі.Егерқанды ыдысқа құйып тұндырса, ыдыста 3 қабат айқын білінеді. Соның ең үстіңгі сарғыш түсті мөлдірлеу қабаты плазма. Ал астыңғы қызыл түсті қабаты - қан жасушалары. Плазманың құрамында 90-92% су; 7-8% нәруыз (белок); 0,12% глюкоза; 0,7% май; 0,9% тұз болады. Бұлардан басқа сүтқышқылы, ферменттергормондар бар. Плазмадағы нәруыздар (7-8%) 3 топқа бөлінеді: альбуминдер (4,5%); глобулиндер (1,7-3,5 %) және фибриногендер (0.4). Фибриноген нәруызы қанның ұюына қатысады. Құрамында фибриноген нәруызы болмайтынқан сарысуысарысудепаталады .Қан сарысуы мен сарысудың айырмашылығы: қан сарысуықаннын сұйық бөлігі, ал сарысуұйыған қаннан кейінгісұйықтық (қан ұйығының сығындысы). Альбумин мен глобулин нәруыздары жасушадағы су мен денедегісұйықтықты реттеугеқатысады. Минералды калий, кальций, магний тұздары болады. Нәруыздар қан ұюына қатысып, плазмаға жабысқақтық қасиет береді.

• 
  Слайд 31
  
• 
  Слайд 32
  

  Қанның ақ түйіршіктері немеселейкоциттер – ядросы бар және белсенді амеба тәрізді қозғалатын түссіз қан жасушалар. Қанның 1 мм3 көлемінде 6-8 мың лейкоциттердің алуантүрлі (лимфоциттер, моноциттер, базофилдер, эозикофилдержәне нейтрофилдер) болады. Оларқызыл сүйек майында, лимфа түйіндерінде және көк бауырдапайдаболады. Қан мен ұлпаларда әртүрлі қызметтер атқарады, тәнді және тәнсіз иммундіреакцияларға, қабынуларға қатынасады. Көп ядролылейкоциттернейтрофилді, эозинофилдіжәне базофилдігранулоциттержатады.Олардың тіршілікетумерзімі – бірнешекүн.Лейкоциттердің қорғаныш және қалпына келтіруқызметі олардың қанда антиденелердіқұрып, бактериялардың өзіне сіңіріп, жоюқабілетіне байланысты. Қан тамырладың қабырғалары арқылы өтіп лейкоциттерқан ағымы арқылы организмнің ұлпа, жасушалараралығына өте алады да дененің зақымданған жерлеріндежиналаалады. Бұл жердеоларжиналған аяқтарымен организмдегіәр түрлі микроорганизмдерді, көне жасушалардыөзіне сіңіріп, жойыптұрады.Олардыжоюбарысындалейкоциттерөздеріде өліп кетеді.

• 
  Слайд 33
  

  Тромбоцит ( грек, thrombos -тромбы, kytos - жасуша) — қанның ұюын қамтамасыз ететінқанжасушасы.Тромбоцит — сүйектің қызыл кемігіндегііріжасушалар — мегакариоциттерденжетіледі. Қан табақшалары мегакариоциттерцитоплазмасының мөлшері екі-үш мкм ядросызбөлікшелері. Оларқанда топтасыпорналасады. Қан табақшалары жақсы боялатындәнді орталық бөлігі.

• 
  Слайд 34
  

  Қан жасушаларының ерекшеліктері

• 
  Слайд 35
  

  Иммунитет - организмнің жұқпалы ауруларға қарсы тұру, бөтен заттарды, вирустарды, бактериялардытаныпзиянсыздандыруқасиеті Иммундық жүйенің қасиеттері: жоғары ерекшелігі, бөгде қосылыстар мен бөтен микроорганизмдергеқарсы ерекшереакциялардықалыптастырады.Организмнің өзінің қосылысын танып, бөтен заттанайыруқабілеттілігі.Өте сиреккездесетінқұбылыс – иммундық жүйенің әсері организмнің өзінің қалыпты ұлпаларының жасушаларынақарсы бағытталады, нәтижесінде адамдааутоиммундық аурулар дамиды.Иммундық жүйенің жауабыестесақталады, Антигенмен организм қайта кездескендеиммундық жүйенің реакцияларының жылдамдығы және тиімділігіжоғары болады, антиденелердің деңгейі тез жоғарылайды. Антигендердің ең біріншіакцепторларыретінделимфоциттерқызмет атқарады.Лимфоциттерлимфалық түйіндерінде орналасады. Иммундық жүйе мүшелері: 1)орталық иммундық жүйе мүшелрі: Қызыл сүйек кемігі Тимус 2)перифериялық иммундық жүйе мүшелері: Лмимфа түйіндері Көк бауыр Әр түрлі ішкімүшелердегі лимфоидтіұлпа жиынтықтары

• 
  Слайд 36
  

  Орталық иммундық жүйе мүшелрі: 1)Сүйек кемігімайы (костный мозг) (medulla ossium, лат. medulla — милық,os — сүйек) - қаңқа сүйектерінің жілікбастарындағы, омыртқа денелеріндегіжәне жалпақ сүйектердегі сүйек кемігітақташаларының аралықтарындағы ұяшықтарды толтырыптұрған қан тұзуші мүше. Оның негізінқұрамында әр түрлі даму сатысындағы қан жасушалары мен тамырлары бар жіңішке та шықты ретикулалыұлпа құрайды. Сүйек кемігімайындатүзілетін барлық қан жасушаларының бастамаізашаржасушалары — көп мүмкіндікті діңгекті жасушалар. Оларданкөп мүмкіндікті жартылайдіңгекті жасушалар, бірмүмкіндікті бласттаржетіледі. Бласттарданэритроциттердің даму қатары (базофилді, полихромотофилді, ацидофилдіэритробласт, нормобласт, эритроцит), лейкоциттердің даму қатары (гранулоциттер, агранулоциттер), мегакариоциттің дамуқатары (қантабақшалары) дамиды. Гранулоциттержасушаларқатарынан цитоплазмасындаәр түрлі дәншелері бар базофилді, эозинофилдіжәне нейтрофилдігранулоциттер, лимфобласттардан тимус пен шеткіқан жасаумүшелерінде (көкбауыр, лимфа түйіндері, лимфоэпителтальдықұрылымдар) Т- және В- лимфоциттер, монобласттарданмоноциттержетіледі.

• 
  Слайд 37
  
• 
  Слайд 38
  
• 
  Слайд 39
  

  2)Тимус-(грек, thymus — тимус) — омыртқалы жануарлар мен адаморганизмдеріндегіиммундық жүйенің қалыптасуы меноның қызметінің толық атқарылуын қамтамасыз ететін без. Айырша без иммундық жүйенің орталық мүшесіне жатады. Олкөкірек қуысында орналасқан тақ көкірек бөлігінен және кеңірдектің екіқапталында жатқан жұп мойынбөлігінен тұрады. Адам мен жануарларорганизмдеріндегіжасушалық және гуморальдық (сұйықтық) иммунитеттердің қалыптасуында маңызды рөл атқаратын Т лимфоциттердің түрліше популяцияларынтүзу арқылы айырша без денедегіиммуногендікқызметті реттеугеқатысады. Олгуморальды фактор — тимозиндіорганизмнің ішкісұйық ортасына (қан, лимфа, ұлпа сүйығы) бөліп, шеткілимфоидтымүшелер — лимфа түйіндері мен көкбауырдағы лимфоциттердің көбейіп жетіліп, әсерлі (эффекторлы) клеткаларға айналуынқамтамасыз етеді. Құрылысы жағынан айырша без лимфоидты-эпителиальдымүшелерге жатады.

• 
  Слайд 40
  

  Перифериялық иммундық жүйе мүшелері: 1)Лимфа түйіндері(лимфатические узлы); (nodilymphatici, лат. nodi - түйін,lympha - таза су, ылғал) - пішінідөңгелек немесесопақша келген, лимфа тамырларының бойындаорналасқан, лимфоциттердің түзілу процесі (лимфоцитопоэз) жүретін шеткіқантұзу мүшесі. Лимфа түйіндері сыртынандәнекер ұлпалық қапшықпен қапталған. Ол коллаген талшықтарынан, аздаған эластин талшықтарынан және миоциттерденқұралған. Дәнекерүлпалық қапшықтан лимфа түйіндері ішінетаралаенетіндәнекерүлпалық перделікгербір-біріменторланажалғасып, лимфатүйіндерінің негізін (стромасын) құрайды. Олардың аралықтарында лимфа түйінінің негізгіқызметтерін атқаратын оның паренхимасыорналасады. Паренхиманың негізінретикулалыұлпа құрайды. Лимфа түйіндері сыртқы — қыртысты заттан, ішкі — бозғылт заттанжәне осы заттардың аралығындағы — қыртысмаңы (паракортикальды) аймақтан тұрады. Қыртысты заттылимфобласттардан, макрофагтардан, дендриттіжасушаларданжәне лимфоциттердентүзілген лимфа түйіншелері және қапшық пен түйіншелер аралығындағы шеткіқойнау құрайды. Бозғылт заттыперделікгер, орталық қойнаулар, лимфоидтыұлпадан құралған жүмсақ баулартүзеді.Қыртысмаңы аймағын перделікгер, аралық қойнаулар мен төменгі лимфа түйіншелері және жұмсақ бауларқұрайды. Шеткі, аралық және орталық қойнаулармен ретикулалыұлпа арқылы лимфа сүзіле ағып, механикалық және биологиялық тазартуларданөтеді. Лимфа түйіндерінде фагоцитоз арқылы бөгде заттаржойылады, Т-және В- лифоциттер, иммундыденелертүзіледі. Лимфа түйіндері организмдегіқорғаныс және қантұзу қызметтерін атқарады.

• 
  Слайд 41
  
• 
  Слайд 42
  
• 
  Слайд 43
  

  2)Көкбауыр(σπλήν—splḗn, Spleen, Селезенка)- құрсақ қуысына орналасқан орган қан түзуге, заталмасуынақатысады; иммунобиологиялық және қорғаныш функциясынатқарады;Салмағы 100-150 грамм. Бірқызығы, ішастарқуысында орналасатынкөкбауырсыз адамөмір сүре береді. Кейдебұл мүшені отаарқылы алыптастаса, қызметін бауыржалғастырады.Бауыр мен талақ бір-бірінеұқсайды. Кейбірадамдаркөкбауырсыз дүниеге келеді. Бұған қарап, көкбауырдың ағза үшін қажеті жоқ екендегенпікірболмауытиіс.Себебі, көкбауыр – лимфоциттердіөндіреді және иммундық жүйенің бірбөлігі саналады. Қан тамырлардаайналыпжүретін қанның бірбөлігі көкталақта болады. Бактерия мен бөтен денелердісүзгіден өткізеді. Әрі қан қорын сақтайды.Егер баланың көкбауырын отаарқылы алыптастаса, өсе келебактериалдыинфекциялық ауруларға жиішалдығады.Егеркөкбауыр сауболса – қанның құрамы, бұлшықет пен терінің өңі жақсарады.

• 
  Слайд 44
  
• 
  Слайд 45
  

  Пайданывлған әдебиеттер: -Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Анатілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X Әлімқұлова Р., Сәтімбеков Р. Ә 55 Биология:Бейсембаева. Медициналық және ветеринарлық биотехнология. Оқу құралы. - Алматы, 2009. 200 бет