Содержание
-
Класс: 9-«А» Класс жет.: Эрматали у Б. №17 ЖАЛПЫ ОРТО БИЛИМ БЕРҮҮЧҮ МЕКТЕБИ КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН БИЛИМ БЕРҮҮ ЖАНА ИЛИМ МИНИСТРЛИГИ ЖАЛАЛ-АБАД ШААРДЫК БИЛИМ БЕРҮҮ БӨЛҮМҮ Сергекжашоо образы боюнчакласстыксааттардыништелмелери декабрь 20 2020-2021-окуу жылыүчүн
-
“ Адамдын эң чоң байлыгынын бири жана өмүрүнүн булагы-ден соолук .” (Кыргыз эл макалы) декабрь 20
-
Түшүндүрмө кат “Сергекжашоо образы” класстыксааттарынынэксперименталдыкпрограммасына Улуттунсаламаттыгыазыркыкездинмаанилүү жалпымамлекеттикпроблемасыболупкалды. Республикадажашаганбалдардынденсоолугунункөрсөткүчтөрүнүн бардыкжерденачарлапбаратышыбилимберүүнү башкарууоргандарынын, мектептердинадминистрацияларыныналдынабилимберүү денсоолугунанажыроонуэмес, а аныкалыптандыруугакөмөктөшө Тургаништинжаўы, кыйлазаманбаптуужеткиликтүү жананатыйжалууформасынжанаыкмаларыниздөө проблемасынкоюпжатат. Ошондуктан, бүгүнкү күндө мектепденсоолукмаданиятынатарбиялоогобагытталышыкерек. Мындайкелечекбиздидени сак жашоо образы боюнчакласстыксааттардынсериясыништепчыгуугамилдеттендирди. Маанилүү эскертмежасапкетүү зарыл: булпрограмманыбизмамлекеттиксаясаттыннегизгибагыттарына – “Билимберүү жөнүндөгү” КыргызРеспубликасынынМыйзамынын “Балдардынжанаокуучужаштардынденсоолугункоргоо” тууралуу 31-беренесине жана “КыргызРеспубликасында билимберүү системасынөнүктүрүүнүн стратегиялыкбагыттарыжөнүндөгү” КыргызРеспубликасынынӨкмөтүнүн 2012-жылдын 23-мартындагы №201 токтомунатаянууменентүзүп чыктык. Анткеналармектепокуучуларынынденсоолугунбилимберүүнүн маанилүү натыйжаларынынбирикатарында, ал эмиденсоолуктусактоожаначыўдоону – билимберүүчү уюмдардынишмердүүлүгүнүн артыкчылыктуубагыттарыкатарындааныктайт. Программанынмаксаты: Шарттүзүү, балдардынжанаөспүрүмдөрдүн күч-кубатын денсоолукжанаөнүгүү жагындатолуккандуупайдаланабилүү. декабрь 20
-
Милдети: балдардынжанаөспүрүмдөрдүн денсоолугунчыңдоо жанасактоо, алардаденсоолуктунжанасергекжашоообразынынбаалуулуктарынтүзүү. “Сергекжашоо образы” класстыксааттарынжүзөгө ашыруунунжыйынтыгымененокуучуларсергекжашоо образы боюнчатурмуштанөз алдынчаалганбилимдерининуниверсалдыкокуукөндүмдөрүн алат. Сергекжашоообразынаүйрөнүү процессининмыйзамченемдүүлүктөрү өзүнүн конкреттүү туюнтмаларынанынпринциптеринентабат. Сунушталганпрограмманынөзгөчөлүгү болуптөмөнкү принциптерсаналат: • алардынкызыкчылыктарынжанакеректөөлөрүн, бугабайланыштууалардынишмердигинсактоочуденсоолугунуюштуруунуүйрөнүүнүн негизиндеокуучулардынжекеөзгөчөлүктөрүн жанажашөзгөчөлүктөрүн эскеалуунуталапкылгантабияттаануупринциби; • окуучулардынсергекжашоообразынабаалуулуктарынын, багыттарынынжанамотивдерининсистемасынтүзүү принциби; • окуучулардынсергекжашоообразынабаалуулукбагыттарынтүзүү принциби, анынаркасындаокуучулардынсергекжашоообразына карата баалуулуктарынын, мотивдерининжанабагыттарынынсистемасынтүзүүнү камсыздайт; Ар биркласстыксааттөмөнкү структураларгаээ: • Класстыксааттынтемасы • ДидактикалыкмаксатыКүтүлгөн жыйынтыктар , Жабдуулар, Класстыксааттынжүрүшү: Киришүү Негизгибөлүк Жыйынтыктоо Чыгармачылүй тапшырмасы. декабрь 20
-
ПЛАН: 1. Кубанычтынкөрүнүшү (иллюзиясы) 2. Сыра туткуну 3. Репродуктивдүү денсоолукжанаукук 4. Үй-бүлөлүк мамиленинбаалуулугу: «Үй-бүлө, мындакөп нерсе…» 5. Үй-бүлөнү пландаштыруу 6. Өспүрүм курактагы кош бойлуулук: жоопкерчиликжанатандоо 7. Никегеэртетуруу, кыз ала качуу 8. Жүрүм турумжанатобокелдик 9. Суицид жөнүндө баарлашуу 10. Толеранттуумамиле Баары: 10 тема. декабрь 20
-
Тема № 1: Кубанычтыниллюзиясы Максаты: Энергетикалыкичимдиктердиколдонуунункесепеттеритууралуубилимдеринкалыптандыруу. Күтүлгөн жыйынтыктар: энергетикалыкичимдиктерге карата жекемамилелерикалыптанатадамдынжашоосундаактивдүү жанакызыктуу зарыл шарт катары денсоолуктунжекебаалуулуктарынтандайт. Сын көз караштааналитикалык ой жүгүртүү, инсандараралыкмамилекуруукөндүмдөрүн жакшыртат. Жабдуулар: Флипчарт, түстүү маркерлер, скотч, коллаж үчүн журналы, таратылыпберилүүчү материал. «Анвардын каты» Класстыксааттынжүрүшү . Киришүү Оюнтүрүндөгү көнүгүү: «Апельсин ассоциациялары» Катышуучулардынбаарытегерететурушат. Мугалимдинколундаапельсиндиэлестеткенкызгылт - сары топ, аныапельсинди сыпаттагансөздөрдү айтуумененбири-биринекезек-кезегимененыргытышат. Апельсиндинмурдаайтылгансапаттарыжанакасиеттериайтылбооготийиш. Топтубир эле окуучугаэкижолуыргыткангаболбойт, баарыкөнүгүүнү аткаруугакатышуугатийиш. (Мисалы: Апельсин – ширелүү, апельсин – таттуу, апельсин – пайдалуу…) Максаты: Оюн – окуучулардынреакциясынмашыктыруугажанакөңүл буруусунконцентрациялоогобагытталат. декабрь 20
-
1-кадам Мини-лекция. Бизмезгил-мезгилимененфизикалыкжанаакыл-эсжактанашыкчачарчоонусезебиз. Азыркымезгилдезаманбападамгакөбүнчө ойлонулганжумуштарынынбаарынажетишүү үчүн убакытжанакүч жетишпейт. Кимдирбирөөнүн “планы күйүп жатат”, кимдирбирөө экзаменгеабдандаярданыпжатат, кимдир – бирөө досторумененжолугушуусукерекжанаэсалуугажетишүүсү керек, кимдирбирөө түнкү сменадаиштейт. Ошогобайланыштуусалыштырмалуутүрдө жакында эле дагыбир – энергетикалыкичимдиктердиактивдүү пайдалануукөйгөйү пайдаболду. Чындыгындаушундайкөтөрүңкү маанайды, күч жумшоону, сергектиктижанаөзүн жакшысезүүнү убадакылганадамдаргаэнергетикалыкичимдиктерди реклама кылууэсепкеалынган. 2-кадам Мээчабуулу: – Энергетикалыксусуундуктартууралуубилесизби? – Кандайэнергетикалардыбилесиңер? – Буличимдиктердикайсылжерденкөбүрөөк кездештиресиңер? – Энергетика организмгекандайтаасирэтери сага белгилүүбү? – Энергетикалыкичимдиккерекпи, кандайойлойсуңар? Мугалимсурооберүү мененкимсуроолоргокөп жооп берипжаткандыгынбелгилептурат. Бул ага окуучулардын кимисимененмындан ары жекеаңгемелешүү керектигин түшүнүүгө мүмкүндүк берет. декабрь 20
-
Мугалим: Сергитүүчү газдагансуусундуктармененмаанайкөтөрүүнү медиктеркөз карандылыктынжаңы түрү депаташат. Энергетикалыкичимдиктинөзгөчөлүгү алардынорганизмгеэчкандай энергия береалбайтургандыгында, топтолгонзапастардыпайдалануунустимулдаштырат. Булсуунунымдууэриндерденсыгыпалуупроцессинэлестетет. 3-кадам Мини-лекция: «Энергетиктердинкурамы» Бардыкэнергетиктердинрецептерининструктурасынегизиненбирдей. Өндүрүшчүлөр суусундуктаргавитаминдерди, углеводдорду, кофеинди, тауриндижанакаротинди, кээде – женьшенжанагуарандынтундурмаларынкошушат. Мынаушулкошулмалардануламадамкүчүнө күч кошулгандай, энергия алгандайсезет. Кофеин. Ал бардык «энергетиктердин» курамында бар, бул нерв системасынстимулдаштыратжанаартериалыкканбасымынкөтөрөт. Кофеиндиашыкчаколдонуууйкунункачуу Таурин. Бир банка ортоэсепменен 400 - 1000 мг тауриндикамтыйт. Булбулчуңдарда топтолуучу аминокислота. Булжүрөк булчуңдарынын ишинжакшыртатдепэсептелет. Бирок медиктердинарасындатауринадаморганизминеэчкандайтаасирэтпейтдегенпикирлерпайдаболду. Карнитин .Буладамкомпоненттерининклеткасы, бул май кислоталарын бат кычкылдн. антат. Карнитинзаталмашуунукүчөтүп, булчуңдардын чарчап-чаалыгуусуназайтат. Матеин. Түштүк америкаданөндүрүлгөн матэкөк чайынынкурамынакирет. Түбөлүк жашыл болуптуруучуIlex Paraguarensisдарагынын экстракты ачкаболуусезиминжөнгө салууга жардам берет жанасалмактыазайтуугажардам берет. декабрь 20
-
Витаминдержанаминералдар– негизиненбул В, С тобундагы витаминдер, натрий, калий, хлор, фосфор. Негизгибасым В тобундагывитаминдергежасалмакчы, анткениаларсергитиүүчү касиеткеээ, ал нерв системасынын, өзгөчө, баш мээсининнормалдууиштешиүчүн зарыл. Алардынжетишсиздигин организм сезүүсү мүмкүн, бирок анынашыкчаколдонулушуэнергетикалыкичимдиктердинөндүрүүчүлөрү ынандыруугааракеттенгендейсиздинөндүрүмдүүлүгүңүздү, акыл-эсжөндөмдүүлүгүңүздү ж.б. жакшыртпайт, ал эмисинтетикалыквитаминдер организмдеаллергиялыкреакциялардыпайдакылат Углеводдор – белгилүү болгондой эле, булэнергиянынбулагы, ал бирбөтөлкөдө 400 ккал түзөт. Баары эле пайдалуу, эчкандайзыяндуузаттаржоктойтуюлат. Андаэмнеүчүн кабатырланабыз? Кептинбаары – анынсанында. Врачтар “энергетик” сүйүүчүлөрүнөн бир катар оорулардытабышат. Жүрөк кан- тамырооруларынантартыпэң жөнөкөй демигүүгө чейинкибир катар оорууларды: уйкусуздук, алсыроо, организмдинчарчоосу. Мындайсуусундуктардынкурамындасөөктөрдөгү кальцийдиактивдүү түрдө жуупсалуучу фосфор кислотасыкөп камтылган, булостеопороздунөтө оортүрүнө - сынуутобокелдигинин, сөөктөрдүн мортболуусунаалыпкелет. Ошондой эле бооркатуужабыркайт, анткени ал орган детоксикантболупсаналат, организмгекиргенбардыкашыкчазаттарбооргобарыптоптолот. Бул организм үчүн абданкоркунучтуукыйроо. Өндүрүүчүлөр үчүн товар болушунча жагымдууболуугатийишжанаанынбаасы да маанигеээ. Ошондуктананыжакшыртууүчүн тамак-ашбоекторуколдонулат: Е110, Е122, Е102, Е124, Е104, жана Е129. (Тиркеме 1) УлууБританиядакеңири масштабдууизилдөө жүргүзүлгөн, жыйынтыгындабулжасалматамак-ашбоекторундазыяндуузаттар бар экендигианыкталды. декабрь 20
-
4-кадам Чакантоптордоиштөө. 1-топ: «Мен энергетикалыксуусундуктарсызжашайм» темасына журналдарданжанагазеталарданкесилипалынганкесиндилерди, сүрөттөрдү, фото сүрөттөрдү пайдаланууменен коллаж түзүү. 2-топ: «Энергетиктердиашыкчапайдаланганөспүрүм» темасынажурналдарданжанагазеталарданкесилипалынганкесиндилерди, сүрөттөрдү, фото сүрөттөрдү пайдаланууменен коллаж түзүү. Тапшырмалардыаткаруужанаөз иштеринжактоо. Энергетиктерсизжашоомүмкүнбү баарыбызчогууталдайлыжанажасайлы. Жыйынтыктоо Энергетикалыксуусундуктартууралууалганбилимдериңерди болушунчаанализдөөгө аракеттенгилежанаөзүңөр үчүн туурачечимчыгаргыла, алардыколдонууданөзүңөрдү жана жакындарыңарды коргогулаэнергетиктер башка катуутаасирэтүүчү заттарсыяктуу эле, психоактивдүү заттаргакөз карандыболупкалуукоркунучункүчөтөт. Үй тапшырмасы. Жакындарыңардан сурап же өзүңөр денсоолуктусергитиүүчү суусундуктарүчүн бирнече рецепт ойлоптапкыла жанааныдосторуңар мененбөлүшкүлө. декабрь 20
-
декабрь 20
-
Тема № 2: Сыра туткуну. Максаты: Сыранынадаморганизминенегативдүү таасирэтетургандыгытууралуубилимдеринкалыптандыруу. Күтүлгөн жыйынтыктар: Өз денсоолугуна карата жекебаалуулуктарынкалыптандырат. Сунушталганмаалыматтардыанализдөө, топтоиштөө, жекетурмушунда ар түрдүү кырдаалгакөнүү көндүмдөрүнө каныгат. Жабдуулар: Флипчарт, түстүү маркерлер, скотч. Класстыксааттынжүрүшү Киришүү Азыркыучурдаөспүрүмдөрдүн физикалыкжанапсихикалыкденсоолугунбүлдүрүүчү эң катаалжанакоркунучтуу фактор болуппсихоактивдүү заттардынкеңири таралуусужанаалардыэртеколдонупбаштооболупсаналат (өспүрүмдөр арасындакеңири таралгандардынбириболуп сыра эсептелет. Сыра дегенэмне – суусундукандыруучужагымдуусуусундук же канчалаганталанттуужанататыктууадамдардыжоккылуучуалкоголдукичимдиктергебиринчикадам. Негизгибөлүк 1-кадам Мээчабуулу: «Сыра дегенэмне?» Окуучулардынжоопторунанкийин - мугалимдинмаалыматы. 2-кадам Мини-лекция. декабрь 20
-
Көптөр сыра зыянсызалкоголдуктаасири аз депэсептешкенмененчындыгында такыр андайэмесэкендигинокумуштуулардалилдешти. Алкоголизм көйгөйүн изилдегенадистер анынзыяндуулукдаражасыбоюнча спирт ичимдиктеринбөлүү туураэмесэкендигинайтышат, анткениалардынарасындазыянсыздырыжок. Коомдо сыра өндүрүүчүлөрү деп аталганрекламаларсатуунункөлөмүн көтөрүүгө багытталган, ошондуктан сыра алкоголу аз, ошондуктан ал зыянсыз, алтүгүл пайдалууичимдикэкендигинырасташат. Бүгүнкү күндө сыра тууралуусөз болгондомедициналыккоомчулуккоңгуроо кагат: “сыра алкоголизми” дегентүшүнүк пайдаболгондугутууралуу кулак кагат. Сыра – булзыянсызэмесжана сыра алкоголизми арак алкоголизминекарагандабир топ коркунучтууэкендигинврачтарбелгилешти. Массалыкаң-сезимден алыпкараганда сыра – булалкоголу аз, таптакырзыянсызичимдикдегенпикиржашайт. Чындыгында ал курамындабелоктор, майлар, углеводдоржанавитаминдер бар абданпайдалуудандан – арпаданжасалат. Бирок сыра жасоочусуслодоачытуучумикробдораныөзүнүн көбөйүүсүнө жанаөсүүсүнө пайдалануумененмындайукмушазыктыжеп салат. Сыраныузаккасактооүчүн анын курамынаөндүрүүчүлөр алкоголдупайдаланышат. Бүгүнкү күндө сыранынкөптөгөн түрлөрүнүн курамында алкоголь - 5%дан ашат. Сыранынкубаттуулугужогорутүрлөрүндө – 8–9%. Акыркыжылдардакурамындагыалкоголдундеңгээли 14%га жеткенсыраларпайдаболду б.а. курамындаспирттин саны боюнчашарапка тете. Өспүрүм куракта алкоголизм өтө тездикмененөсө тургандыгынбилүү маанилүү: анынөнөкөт түргө өтүп кетүүсү кээдедайымаколдонууэтабынжандапөтүп чоңдорго караганда 3-4 эсе тез жүрөт. Ал канчалыкумтулуумененөөрчүгөн сайынанынкыйратуучукесепеттериошончолуккалыбынакелгис. декабрь 20
-
4-кадам топтордоиштөө.«Сырасызмайрам» сүрөтү Тапшырма: Жаштардынмайрамдоосутууралуусүрөт тарткыла. Аткарылгаништертактайгаилинет. Мугалим: Бизалкоголсузичимдиктерсиз деле достормененкөңүлдүү майрамтосууга болот дегенжыйынтыккакелдик. Жыйынтыктоо. Төмөнкү уламыштыуккула: «Алыскыбирөлкөдө акылманжашаптыр, көптөгөн суроолордунжоопторун ал билчү экенжанажүздөгөн адамдаранданкеңеш, жардамсурапкелчү экен. Ошол эле өлкөдө бир аз мурдараакта эле бала болгон жанажаңыдан ганатурмушбаштаганжапжаш улан жашачу. Бирок ал баарынөзү билет, көп нерсенижасайалатжана ага башкалардынкеңеши керекэмесдепойлойт. Ал акылмангабарыпкелүүгө жөнөйт – алкөпөлөктү кармап, алаканынакысып, акылманданминтипсурайт: «Менинколумдаэмне бар – жандуубу же жансызбы?» Эгеракылманжандуудепайтса ал колун катуурааккысмак, көпөлөк болсо, өлүп калмак, ошентипакылмантабаалмакэмес, эгеракылманжансыз” депайтсажаш улан колдорунжайыпкөпөлөктү учурупжибермек, акылмандагытабаалбайкалмак. Бирок, жаш улан акылмангабарып ага сурообергенде кары киши ага көңүл коюпкараптурупмындайдеди: «БААРЫ СЕНИН КОЛУҢДА…» Сыра жөнүндөгү бүгүнкү сүйлөшүү – өзүңдүн жекеденсоолугуңду сактоотууралуусүйлөшүү болупэсептелет. Сабактаайтылгануламышты эсте жанаакылмандын – « БААРЫ СЕНИН КОЛУҢДА …» дегенсөзүн унутпа... Үй тапшырмасыокуучуларга “Кубанычтаркартинкасын” табуусунушталатоң эмоциялардыжаратуучуиллюстрацияларды (картинка, сүрөт, открыткаларды) табуусунушталат. декабрь 20
-
МУГАЛИМ ҮЧҮН КОШУМЧА МАТЕРИАЛ Тиркеме 1 Сыранынадамдынорганизминетийгизгентерстаасиритөмөнкүлөр мененбайланышта: — сырада сыра көбүкчөлөрүнүн стабилизатору катары колдонулуучу кобальт бар үчүн, (жүрөк булчуңдарындагы булуулууэлементтердинкурамын сыра керектүү нормадан 10 эсежогорулатат, андансырткары кобальт сыра колдонуучуларынынкызылөңгөчүнүн жанаашказанынынсезгенүүсүн чакырат); — сыра көмүр кычкылгазына бай болууменен; — сыра өз курамынаэндокриндиксистеманынөзгөрүүсүнө алыпкелүүчү оорметаллдардынтузун, бир катар уулуузаттардыкамтыйт (ошентип, системалуутүрдө сыра колдонгонэркектердинорганизминде, тестостерон эркекжыныстыкгормонуништепчыгуусунбасаңдатуучу заттыбөлүп чыгарат). Бир эле учурдааялжыныстыкгормондорунуништелипчыгабаштайт, булэркектинсырткыкебетесининөзгөрүүсүнө алыпкелет. Сыра ичкенэркектердинкөкүрөк бездеричоңойуп, жамбашсөөктөрү кеңейет жана “сырагатолгонкурсак” пайда болот. Сыра колдонгонаялдарда рак ооруусунакабылуумүмкүнчүлүгү жогорулайт, үнү өзгөрүп, “сыра муруту” депаталуучутүктөр пайдаболуусумүмкүн, а эгербулэмчекэмизипжатканэнеболсо, баладаэпилепсиялыккөрүнүштөр пайдаболуусумүмкүн. Организмгетүшкөн сыра кантамырларын бат толтурат. Булвенанынварикоздуккеңейүүсүнө жанажүрөк чектерининкеңейүүсү байкалат. Ошентип, борпоң болупкалатжанакандыначарайландырабаштайт, жүрөк салаңдап, “сыра жүрөгү” же “капрон байпагы” синдрому пайда болот. декабрь 20
-
Тема № 3: Репродуктивдүү денсоолукжанаукук. Максаты: Репродуктивдүү денсоолукжанаукуктарыжөнүндө билимдеңгээлин жогорулатат. Күтүлгөн жыйынтыктар: Өзүнүн жекерепродуктивдүү денсоолугунапозитивдүү мамилекылуунукөрсөтөт.Репродуктивдүү денсоолугунсактооүчүн өз укуктарынпайдаланат. Жабдуулар: Флипчарт, маркерлер, таратылыпберилүүчү материалдар (Тиркеме 1, 2), стикерлер, адамдынсхемалыктүзүлүшү. Класстыксааттынжүрүшү Киришүү Мээчабуулу: Тактайгатаблицанычийгилежанааныүч бөлүккө бөлгүлө, ар биртилкеге “жыныстык, репродуктивдүү денсоолук - ЖРД) баш тамгаларынжазгылажанамээчабуулу методу мененаталгантаблицанытолтургула. Булүчүн окуучуларданушултамгаларданбашталганжанабултүшүнүктү мүнөздөгөн 5 сөз атоонусурангыла, бардыкпикирлердитаблицанынтилкелеринежазгыла, мисалы: декабрь 20
-
Таблицадаокуучулардынболжолдуужоопторукөрсөтүлгөн Көнүгүүнү аткарганданкийиналынганжыйынтыктардыокуучулармененталкуулагылажанаалардырепродуктивдүү жанажыныстыкденсоолуктутуурааныктоогобагыттагыла. Мугалим: таблицадагысөздөргө ылайыкжыйынтыктагыла: • сексуалдуулуксөзү биркишининэкинчикишигеболгонжактыруумаселесинкамтыйт, үй-бүлө куруутууралуубиргелешкенчечимкабылалууга(биригүү) жоопкерчиликтүү жүрүм-турумду (абийир) талапкылат, сексуалдуулуктунбирбутагыболупжыныстыккатнашмаселесиэсептелет. • Репродуктивдүүлүк сөзү – үйгө кубанычалыпкелүүгө тийишболгон, дегдепкүткөн баланынжарыкдүйнөгө келиши, төрөлүшү жанатөрөт мененкоштолот, ата-энесибирдейдаражадабаланынтарбиясынажанаөөрчүүсүнө жооп берет. • Денсоолуксөзү – денсоолуктунчың болуусуүчүн өзүнө жанажакындарынакамкөрүүсү керек. Ар түрдүү инфекцияларданкоргонууыкмаларынбилүү жанапайдалануукерек. Сага үй-бүлөлүк кирешеалыпкелетурганжана сен үй-бүлөңдү камсызкыла ала тургандай өзүңө жакканбиришмененалектенүүң керек. Андансоң ДСУ сунуштаганжыныстыкрепродуктивдүү денсоолуктун (ЖРД) аныктамасынилгиле. «Жыныстыкденсоолук» – булмамилекуруугажанасүйүүгө жөндөмдүүлүгүн, жекесапатынөстүрүүчү жанапозитивдүү байытуучуадамдынжыныстыктурмушунунсоматикалык, эмоционалдык, интеллектуалдыкжанасоциалдыкаспектилери. «Репродуктивдүү денсоолук» – аларгатөрөөгө жанадени сак баланытарбиялоогомүмкүнчүлүк бергенөнөктөштөрдүн толукфизикалык, акыл-эсжанасоциалдыкжыргалчылыкабалы. декабрь 20
-
Негизгибөлүк 1-кадамМээчабуулу: «репродуктивдүү денсоолуккаэмнетаасирэтет?» Окуучулардынболжолдуужооптору – соматикалыкденсоолук – экология – тукумкуучулук – медициналыккызматтаргажеткиликтүүлүк – жашоо образы – ПАЗ ж.б. Мугалим: Ар бирадамдынрепродуктивдүү денсоолугуна таасирэтүүчү көп факторлор бар, алардыбилүү маанилүү: • Заарабөлүп чыгаруу – жыныстыксистемаларынынсезгенүүсүн жана башка ооруларыныналдыналуу. Кичинекейчагынантартыпрепродуктивдүү денсоолуккаабданкөңүл буруу (мисалы: мезгилдүү кийимдер) • адамдынөздүк гигиенасыжанасергекжашоо образы • Кош бойлуулуктупландаштыруу. Иретсизжыныстыккатнаштар же жыныстыккатнашкаэртебарууаң-сезимдүү сактануунубилдирбейтжана ал көбүнчө бойдоналдыруумененаяктайт. • Балансташтырылгантамак-аш. Белоктордун, минералдардын, темирдинжанавитаминдердинжетишсиздиги бала төрөө жөндөмдүүлүгүнө терстаасиртийгизүү мененкелечектегиэненинорганизминалсыздандырат. • Адамдынденсоолугунаклиматтыкшарттынтийгизгентаасири да маанигеээ. Сериалдардыкөрүүнүн ордуна таза абадасейилдөөнү, демалышкүндөрү тоогочыгуунуадаткаайландыруу зарыл. декабрь 20
-
• Жаштаркеңеш алууга, психологиялыкколдоо, зарыл учурдадарылоокызматтарыналуугамүмкүн болгонжерлердежаштаргабоорукердиккызмат (ЖБК) алуугажеткиликтүүлүгү 2 -кадамТоптоиштөө: «Жаштаргадостуккызматтары». Ар бир топко “граффити дубалы” маркерлери бар ватман берилет, окуучуларданпайдаболгонбардыкжооптордужазуунусурангыла. 1-топ: Жаштарга зарыл болгонкызматтардыэсептегиле. Эмнеүчүн? 2-топ: силеркайрылганмекемелердекөрсөтүлбөгөн кызматтардыкөрсөткүлө Аткарылгаништердижактоо Мугалим: Репродуктивдүү денсоолуккабайланышкансуроолоркелипчыккандасилермектеппсихологуна, врачкакайрылсаңар болот, ата-энелериңер мененкеңеше аласыңар жанамедициналыкуюмдардагыөспүрүмдөр врачынаайрылсаңар болот. Азырөлкөдө ЖБК дегенаталышкаээбирнечеклиникалар бар. 3-кадам Дискуссия - «”Укук” жана “милдет” дегенсөздөрдү кандай түшүнөсүңөр» Укук – булбаалуулук, ал мамлекетжанамыйзамдармененбайланышкан, эркиндикченемдеринаныктаган, биздинжүрүм-турумубузду жөнгө салган мораль мененбайланыштуу. Милдет – булкоомдукталапменен же ичкикаалоосуменен кимдирбирөөгө жүктөлгөн аракеттердиаткаруугамилдеттүү болгончөйрө, мыйзамгаылайыкаракеттердижасоо же андан баш тартуунунморалдык же юридикалыкмилдеттери.\ 4-кадам Чакантоптордоиштөө: «Адам укугунунбузулушу». Сунушталганкырдаалдыанализдегиле, адамукугубузулган моменткекөңүл бургулажанасуроолоргожоопбергиле: декабрь 20
-
• Мындайокуянынкатышуучусуболупкалсаңар, кандайкабылалатэлеңер? • Мындайкырдаалдаадаттакандайкабылалышат? • Мындайкырдаалдарбиздинжашоодотиптүү катары кабылалынабы? • Мындайкырдаалдардычечүүдө адамөз укугутууралуудайыма эле айтабы? • Жекемисалдардыкелтиргилежанаанданкантипчыктыңар? 1-топ: Кыздаравтобустабараткан. Аларбирнерселертууралуушыбырашып, күлүп жатышты. Бирөө – кыскаюбкачан, ачыктүстөгү денесинежабышканмайкачан эле. Экинчиси – жинсыкостюмчан, мурдундакичинекейсөйкө бар эле. Күтүүсүздөн жүргүнчүлөрдүн бири, ортожаштагыэркек киши үнүн бийикчыгарып, “ушундайларбиздинжаштардыуяткылыпжатышат, бузулгандаржанауятыжоктор" депалардынкийимдеринжанакебетелеринсындапкирди..... 2-топ: Ата-энесижигиткежакшыкыз “тандап” койгондугужанаүйлөнүүгө убакыт “келгендигин” жанаапасына да жардамчыкеректигин ж.б. айтып, жакынкыубактарда ал үйлөнүүгө тийишэкендигитууралууайтты… 3-топ: Ата-энесиажырашкандабалдаркөбүнчө энесимененалышат, атасынаболсоалименттөлөө белгиленет. 4-топ: Кызөспүрүмдөр гинекологунакелет. Аныжолуктурганкошунасы: “Сен эмнегегинекологгокелдиң?” - депсурайт. 5-кадам (Булкөнүгүү кошумчаубакытболгонкездесунушталат) Жуп-жубуменеништөө. «12 негизгирепродуктивдүү жанажыныстыкукуктар» Таратылыпберилүүчү материалдардыничинен (Тиркеме 1) ар биржупкаукуктардынбиринкароо, алараныкандайтүшүнүшөт, анынжаштарга карата аракеттеритууралуутүшүндүрүү сунушталат. Жалпыдискуссиядаиштөө жыйынтыктарынжактоо. декабрь 20
-
Жыйынтыктоо. Кичинекейстикерлерге«Репродуктивдүү денсоолуктусактоодогуэң башкынерсе – бул» дегенсуроогожоопберүү мененбирганасөз айкашынжазышатжанаалардыадамдыншарттуутүрдө алынгансөлөкөтүнө чапташат. Үй тапшырмасы. «Менинкелечектегибактылууүй-бүлөм» дегентемада коллаж түзгүлө. МУГАЛИМ ҮЧҮН КОШУМЧА МАТЕРИАЛ Тиркеме 1 Жыныстыкжанарепродуктивдүү укуктар 1. Жашоогоболгонукук, кош бойлуулуктунсебебинен аялдынжашоосутобокелдиккежанакоркунучкатартылбоосукерекдегендибилдирет. 2. Өзүнүн сексуалдуулугунжанарепродуктивдүү жашоосунтолугумененжүзөгө ашыруужанаконтролдооүчүн эркинболуугатийишэкендигинтааныганэркиндиккежанакоопсуздуккаболгонукук. Бирдагыадам кош бойлуулукка, бойдоналдырууга же стерилизациялоогомажбурланбоосукерек. 3. Дискриминациянынбардыктүрүнөн, аныничинде, жыныстыкжанарепродуктивдүү жашоодотеңдикке жанаэркиндикукугу. 4. Репродуктивдүү жанажыныстыккоргонуужана башка \ маселелербоюнча ой эркиндигинчектөөчү аспаптарсыяктуудинийтексттерди, ишенимдерди, философияныжанаүрп-адаттарды чегимененталкуулооэркиндигинкамтыган ой эркиндигинеболгонукук. 5. Жыныстыкжанарепродуктивдүү ден-соолуктармагындабардыкшарттардыбилдиргенжыныстыккатнашукуктарыкупуяболуугатийишжанабардыкаялдаравтономдуурепродуктивдүү тандооукугунаээ. декабрь 20
-
декабрь 20 Тема № 4: Үй-бүлө мамилелерининбаалуулугу: «Үй-бүлө- булсөздө көп нерселер…» Максаты: Адамдынжашоосундаүй-бүлөнүн ролу тууралуужекетүшүнүктөрү калыптанат. Күтүлгөн жыйынтыктар: Өз турмушундаүй-бүлө баалуулуктарындолбоорлойт. Жакындарына карата урматтоожанакамкөрүү мамилелеринкөрсөтөт. Жабдуулар: Плакаттар, ватманда (же флипчартта) даярдыктар, алаканчалардыдаярдоо, фломастерлер, маркерлер, “үй-бүлө мүчөлөрү” кагазфигуралары. Класстыксааттынжүрүшү Киришүү Силеркандайойлойсуңар, эмнеүчүн үй-бүлө “үй”, “бүлө” дегенсөздөрдөн турат? Окуучулардынболжолдуужооптору: балкиммурда 7 же анданашыккишидентурганчоң үйбүлөлөр болсокерек; үй-бүлөнүн ар бирмүчөсү – булжеке «Мен»,… Мугалим: Үй-бүлө сөзү кандайчапайдаболгон? Качандырбирубакта ал тууралууЖерукпаптыр. Бирок Адам никетоюнунастындаЕвага: Мен азыр сага жетисуроо берем: Мага ким бала төрөп берет, менинкудайым? - депайтат. Ева акырынмындайдепжооп берет: Мен. Кийимдикимтигет, кимжууйт? Меникимэркелетет, үйдү кооздойт? Суроогожоопберчи, менинкурбум? – Мен, мен, мен - депайтты Ева. – Мен... Ал белгилүү жети “менди” айттыОшентипЖерде “үй-бүлө” пайдаболду. Үй-бүлө – булөз үйүң, өз очогуң.Булбардыкбашталыштардынбашаты. Үй-бүлө – бул ар бирадамдын жашоосундагыэң кымбатнерсе. Бүгүн бизүй-бүлө тууралуу сүйлөшөбүз.
-
декабрь 20 Ал белгилүү жети “менди” айттыОшентипЖерде “үй-бүлө” пайдаболду. Үй-бүлө – булөз үйүң, өз очогуң.Булбардыкбашталыштардынбашаты. Үй-бүлө – бул ар бирадамдын жашоосундагыэң кымбатнерсе. Бүгүн бизүй-бүлө тууралуусүйлөшөбүз. Негизгибөлүк 1- кадам Чакантоптордоиштөө: «Коллаж «Менинүй-бүлөм». Тапшырма: Сен өз жакындарыңды түшүнүү үчүн, сага ишенүүсү жана сен башкаларгаишенүүң түшүнүктүү болуусуүчүн эмнекылуу зарыл, ойлонгула? Өз ой-пикирлерин окуучулар: чоң атаны, чоң энени, апаны, атаны, эжени, аганыэлестеткенадамдардынкагазфигураларынабелгилешет. Өз иштеринжактоомененкатышуучуларүй-бүлө коллажын түзгөндөй кылыпфлипчарткафигуралардычаптайт. Мугалим: Ынтымактуу, бекемүй-бүлөдө ар кимисиөзүнө кандайдырбирмилдеттердиалат – акчатабат, сатыпалууларүчүн дүкөнгө барат, тамакдаярдайт, киржууйт, үй жыйнайт, эсалуунууюштурат ж.б. Эгерзарылчылыкболсоүйбүлөнүн бирмүчөсү экинчисинежардам берет. Ар кимиси проблема жаралганүй-бүлө мүчөсүнө өз мүмкүнчүлүгүнө жарашажардамберүүгө умтулат. Мындайүй-бүлөгө эчкандайжагымсызнерселеркоркунучсуз, мындайүй-бүлөдө өз ара түшүнүшүү жанажылуумаанай бар. Ар бирүй-бүлө – артүрдүү курактагытуугандыкмамилелергенегизделгенадамдардынуникалдуубиримдиги. Ар бирибизбизүчүн жылуулук, тилектештик бар болгонбалдардынжаначоңдордун өз ара түшүнүүсүнө жанаишениминенегизделгенынтымактуу, жагымдууүй-бүлөдө жашагыбызкелет. 2-кадам Жекечеиштер «Мен кимгежанаэмнеммененокшошмун?» деп анализ жүргүзгүлө. Иштиаткарыпбүткөн соң, өз каалоосумененокуучуларжазылгандардыүн чыгарыпокушат.
-
декабрь 20 Мугалим: Ар бирибизбир эле убактабаарыбыздынатаэнелерибизгемүнөздүү нерселердитабаалабыз: апабыздынмурду, чоң энелерибиздинээги, аталарыбыздынмүнөздөрү ж.б. Өзүңдү жакшылаптаанып-билүү үчүн бизөз үй-бүлөбүздү, тегибиздибилебиз. 3-кадам (тандоогоэкикөнүгүү сунушталат.) Көнүгүү 1. Ролдукоюндар. Үй-бүлөнүн өз ара мамилесинебайланыштуусунушталганкырдаалдыойноткула. 1-топ: Ата-энегеболгонсүйүүнү кантипбилдирүүгө болот? 2-топ: Кайсыбиркүнөөңүз үчүн өзүңдү кандайалыпжүрүү керек? 3-топ: Жакындарыңдын жанатуугандарыңдын маанайынкантипкөтөрүү керек? Аткарылгаништижактоо. Бизөзүбүздү дайыма эле азыркыдайалыпжүрөбүзбү? Эмнеүчүн?Булдүйнөнү, үй-бүлөдөгү ынтымакты, өз ара мамилегежетишүүнү сактапкалууүчүн артыкчылыккаээжүрүм-турум. Көнүгүү 2. Аукцион: «Үй-бүлөлүк салт-санаа». Ар бирүйбүлө майрамдарга бай. Салттуумайрамдардын, б.а. бүтүндөй өлкө майрамдаган, катарында ар бирүй-бүлөнүн жеке майрамдары бар. Келгиле, үй-бүлөдө кайсымайрамдармайрамдалат? Окуучулардынболжолдуужооптору: туулганкүн , никелешкенкүн , аскергеузатуу жаңы үйгө кирүү , мектептибүткөндө , аттестат берүү , биринчимаянаалганкүн биринчикласскабарганкүн , бакчамененкоштошуу башталгычмектепмененкоштошуу , дача сатыпалуу автоунаасатыпалуу , сынактанжеңип алуу ж.б.
-
декабрь 20 Мугалим: Майрамдарүй-бүлө мүчөлөрүн жакындатат. Туугандарыңардын иштеринекатышууңар, силердинкамкордугуңар жанажардамыңар, үй-бүлөлүк жанасилердин урууңардын салттарынурматтооңор жанакызыгууңар - мунунбаарыжылытуучужанабаарына зарыл болгонүйбүлөлүк оттуөчүрбөй сактаптурат. Жыйынтыктоо. Чоңдор жанабалдарүй-бүлөлүк баалуулуктарды, салт-санаанысактоожанабири-биринколдооүчүн ушундайаракеттердикылаалышат. Үй тапшырма. Ата-энеңер мененбиргесанжыра – үйбүлөнүн генеалогиялыкдарагынтүзгүлө.
-
декабрь 20 Тема № 5: Үй-бүлөнү пландоо Максаты: Үй-бүлөнү пландоотууралуубилимдерикалыптанат. Күтүлгөн жыйынтыктар: Жоопкерчиликтүү жүрүм-турум көндүмдөрүнө каныгат. Коопсузжыныстыкжүрүм-турум көндүмдөрүн пайдаланат. Үй-бүлөнү өз убагындапландаштыруутууралууалдын ала ойлонулганчечимдикабылалат. Жабдуулар: Тактай, бор, флипчарт, маркерлер. Эскертүү: Булсабактыкыздаржанабалдаргаөзүнчө өткөрүү талапкаылайык. Класстыксааттынжүрүшү. Киришүү Мээчабуулу: «адамдарэмнеүчүн үй-бүлө курушат?» Болжолдуужооптор: • бирин-бирисүйөт • чогуужашоооңой • ата-энелери же туугандарынынкаалоосуменен • кыз кош бойлууболгондо • тукумулоонукаалашат • салттыаркалапүйлөнүшөт
-
декабрь 20 Негизгибөлүк 1-кадам Топтоиштөө. Класстыүч топко бөлгүлө жана “Үй-бүлөлүк турмушкадаярдык” суроосунталкуулоонужанаөз иштерининжыйынтыктарынжактоонусунуштагыла. 1 -топ: Биологиялыкжетилгендик 2 -топ: Психологиялыкжетилгендик 3 -топ: Социалдыкжетилгендик Окуучулардыништеринжактоосу. Мугалим: Биологиялыкжетилгендикорганизмдинбардыксистемаларында, аныничиндерепродуктивдүү системасындаөсүүнүн жанаөөрчүүнүн токтоосумененаныкталат. 18–22 жаштасөөктөрүнүн өсүүсү толугуменентоктойт. Биологиялыкжашкурактынбелгилериболуп: физикалыкөсүүнүн токтоосу, эркектик же аялдык тип боюнчафигураларынынтүзүлүшү, бала бүтүрүү жөндөмдүүлүгүнүн калыптануусуэсептелет. Психологиялыкжетилгендикадамөз эмоцияларынконтролдойалган, өз сезимдеринтуурабилдиреалган, стресс-тергетуруштукбереалганубак. Интеллектуалдыкжетилгендикадамлогикалыкжактанойлоноалуучу, себептеринжанакесепеттерин так аңдап түшүнө алган, салмактуучечимкабыл ала алган, аргументтердинжардамыменен дискуссия кылаалганмезгил. Жан дүйнөсүнүн жетилгендигибаалуулуктардынжекесистемасынтүзүү менен, жашоонун маанилүү принциптеринжанамаңызын аңдап билүү мененмүнөздөлөт. Социалдыкжетилгендик – адамматериалдыккөз карандысыздыккажеткенде, б.а. өзүн жанаөз үй-бүлөсүн өз алдынчакамсыздоогожетишкенучур.
-
декабрь 20 Коммуникативдикжетилгендик – жекекызыкчылыктарынаганааракетэтүүгө ганажөндөмдүү болбостон, мамиле кура билүүгө, чыр-чатактардыконструктивдүү чече билүүгө жөндөмдүү болгонучур. Моралдыкжактанжетилгендик – боорукердикменен ташбоордуктуайырмалайбилүү, коомдокабылалынгансоциалдыкнормаларгаылайык аракетэтүү.Укуктукжетилгендик – бардыкжарандыкукуктардыжанатолукюридикалык жоопкерчиликтиалуу. Кыргызстанданикегетурууүчүн эң төмөнкү жашкурак –бул 18 жашболупэсептелет. 2-кадам. Мугалим“Үй-бүлөнү пландаштыруу” аныктамасынтактайгажазат. Үй-бүлөнү пландаштыруу - булбиргелешипмакулдашылганчечимкабылалуугаөнөктөштөрдүн укуктарыжанажоопкерчилиги: качанжанаканчабалалууболуукерек, каалоомененболбогон кош бойлуулуктуналдыналуужанатөрөттөрдүн ортосунда 3 жылдан кем эмесаралыктысактооүчүн контрацепция методунтандоотууралуу. Дискуссия: маалымдалгантандоодегенэмне, чечимдибиргелешипкабылалуу, төрөттөр ортосундагыаралык, каалоосуменен бала төрөө. 3-кадам Практикалыккөнүгүү: “Коопсуздук маршруту” программасынан «Контрацепция ыкмалары» станциясыДаярдыкиштери: Мугалимтактайгажазат: солжагына «Чейин» (эртеколдонулганконтрацептивдер) солжагынажана – «Кийин» (экстрендикучурлардапайдаланылуучуконтрацепти- вдер) солжагына, “Чейин” сүрөтүн жайгаштыруугаарналганмейкиндик “Кийин” мейкиндигиненчоң болуугатийиш, алардынортосунда “Сактануу” таза барагыүчүн орун калуугатийиш. Булкөнүгүүнү аткарууүчүн контрацептивкаражаттарытартылган 7 сүрөт пайдаланылат.Мугалим: Латынтилиненсөзмө-сөз которгондо «контрацепция» – каалоомененболбогон кош бойлуулуктуболтурбоожанааныналдыналуудегендибилдирет.
-
декабрь 20 Тапшырма: 1-БӨЛҮК. Окуучусүрөттөрдүн бириналыпкатышуучулардынбаарынакөрсөтүп, андатартылган контрацептивдинатынатайтжанабардыкокуучулардынкатышуусундаошолкаражаттын артыкчылыктарынжанакемчиликтеринатооменен ага кыскачамүнөздөмө берилет, ананбул сүрөт тиешелүү карточканынастыначапталат. “ЧЕЙИН” жана “КИЙИН” контрацептивдер бар карточкалардыжайгаштыруусхемасы. 2-БӨЛҮК. Бардыксүрөттөрдү талкуулап, жайгаштырганданкийинмугалим ар бирокуучуга 2ден барак стикер берет жанаырастаманыокуйт, окуучуларалардыноюбоюнчаокулганырастамага дал келгенкаражаткабирденстикерчаптайт. Ырастама Контрацепция кандайкаражат: • АИВденсактайт; • ЖЖЖИ сактайт; • кош бойлуулуктуболтурбоочуишенимдүү каражат; • Врачтынквалификациялуужардамынталапкылбайт; • дайымаколдонууда башка натыйжалардыбербейт; • дайымаколдонуунуталапкылбайт; • врачтынрецебисизсатылат; • пайдалануугаыңгайлуу; • колдонуудажөнөкөй; • жеткиликтүү. Мугалим: Окуучулардынкөңүлүн стикерлеркөп чапталганпрезервативгежанасактануугабургула. Булжаштарүчүн каалабаган кош бойлуулуктуналдыналуугажана ЖЖЖИ/ АИВ жуктуруунуналдыналуугаэң оптималдуукаражатэкендигинебургула.
-
декабрь 20 ЖыйынтыктооҮй-бүлөнүн баалуулуктарытууралууэстегилечи, бактылууүй-бүлөлүк турмуштуннегизиндежоопкерчилик, ишеним, сүйүү, урматтоо ж.б. жатат. Үй тапшырмасы: Өз үй-бүлөңдүн гербинтүз.Сөз мененжаз же сүрөтүн тарт: МУГАЛИМ ҮЧҮН КОШУМЧА МАТЕРИАЛ Тиркеме 1 Сактануу – жыныстыкбайланышкабарбоо, анытолукжетилгенкураккакалтыруу. 1. Презерватив – ЖЖЖИ жанаАИВденмеханикалыккоргонуукаражаты, кош бойлуулуктуналдыналууүчүн жеткиликтүү жанаишенимдүү каражат, медициналыкжардамдыталап кылбайт, башка натыйжалардыбербейт, пайдалануугаыңгайлуу, колдонуугажөнөкөй. 2. Гормоналдыктаблеткалар – каалабаган кош бойлуулуктансактанууүчүн ишенимдүү каражат, курамынагормондордукамтыйт, 21 күн күн сайынколдонулуучукаражат, жеткиликтүү, врачтынкеңешин талапкылат.
-
декабрь 20 Тема № 6: Өспүрүм курактагы кош бойлуулук, жоопкерчиликжанатандоо Максаты: Бойгобүтүрүүнүн өзгөчөлүктөрү тууралуужана кош бойлуулуктунжанатөрөттүн өспүрүмдөрдүн организминетийгизгентаасири. Күтүлгөн жыйынтыктар: мөөнөтүнөн эртежыныстыкмамилекуруудансактануунунпайдасынаынанымыкалыптанат. Жоопкерчиликтүү жүрүм-турум көндүмдөрүнө каныгат. Жабдуулар: Тактай, бор, флипчарт, аялдардынрепродуктивдүү системасыменен плакат, “Кызчоңойгондо” мультфильми же “Адамдынденеси”, маркерлер. Класстыксааттынжүрүшү Киришүү Мээчабуулу. «Жыныстыкмамиленинтабияты». Болжолдуужооптор: – бири-биринсүйөт – тукумулооүчүн – ырахаталат – кызыгууданулам – кимдир-бирөөгө чоңоюп калгандыгындалилдөө үчүн – кызды/жигиттикармооүчүн – жыныстыкзордук-зомбулук – аял-күйөөнүн милдети Мугалим: тууражыныстыкмамиленинтабиятыэкиөнөктөш тарабынанжоопкерчиликтүү чечимкабылалуудегендибилдирет.
-
декабрь 20 Негизгибөлүк 1-кадам Чакантоптордоиштөө.Мугалимокуучулардыүч топко бөлөт жана “балык” диаграммасынпайдалануумененөспүрүмдөрдүн кош бойлуулугунунсебептик – ырааттуулукбайланыштарынжүргүзүүнү суранат. Булүчүн ар бир топко балыктынсхемалыкскелетин тартуутапшырмасыберилет, үстүнө “өспүрүмдөр кош бойлуулугу” деп, ал эмиүстүңкү кабыргаларына – себептери, төмөнкү кабыргаларына – кесепеттерижазылат (социалдык, психологиялыкжанафизиологиялыкаспектиденалыпкараганда) Сүрөт «Балык» 1-топ: социалдык аспект 2-топ: психологиялык аспект 3-топ: физиологиялык аспект Окуучулардынаткаргаништеринжактоосу
-
декабрь 20 Жалпылоо: Эгеркызтолугумененжетилгенжана 18 жаштаболсо, кош бойлуулуктунжанатөрөттүн татаалдануутобокелдигианчажогоруэмес. Эгер ал өтө эле жашболсожана кеч өөрчүп жатканболсо, андаанынорганизмидени сак бала көтөргөнгө даярэмес. Өспүрүм кыздаркөбүнчө денесалмагытөмөн, алсыз бала төрөшөт. Капыстандуушарболгонөлүм жана башка олуттуутатаалдануулармындайымыркайлардачоң аялдардантөрөлгөн балдаргакарагандаүч эсекөп кездешет. Кош бойлуулук, төрөт, психологиялыкжана физикалыкашыкчажүк - эненинорганизмиүчүн оорсыноо, ал далеөөрчүп жаткандыктананынденсоолугуна да көйгөйлөрдү жаратуусумүмкүн. 2-кадам. «Макул, макул эмес» баалоокөнүгүүсү. “Макул” жазуусункласстынбирбурчунажайгаштыргылажана “макул эмесмин” жазуусункарама-каршыбурчунажайгаштыргыла. Ырастаманыокугула. Окуучулар ал тууралууойлонушатжанаанынпикиринетууракелгенбурчкатурушат. Анданкийинкатышуучулардынөз көз караштарыннегиздөөсүн суранат. Ырастама: • жыныстыкжашоонуникесиз деле баштоого болот; • кош бойлуулук – үй-бүлөлүк жашоонунжакшыэмес башталышы; • каалабаган кош бойлуулуктуналдыналууыкмалары тууралуусөз болгондоэркектер да, аялдар да өздөрүн ыңгайсыз сезишет; • Жашуландар кош бойлуулуккажоопкерчиликкыздарда депэсептешет.
-
декабрь 20 Жыйынтыктоо. Адамгаата-энеболуукубанычыбойго бала бүтүрүүгө аң-сезимдүү жанаойлонуптурупмамилекылгандажанаата да, эне да жарыкдүйнөгө жаңы адамдынкелишинкүткөндө, ага даярдангандаганакелет. Силержакшыжанакамкората-энеболупчоңоюшуңарга ишенем, акылдуужанажоопкерчиликтүү адамдардытарбиялапөстүрөсүңөр депишенем. Үй тапшырмасы. Эссе жазгыла – өзүңөрдүн ата-энелериңердин айтыпберүүсү боюнчаөзүңөрдүн жарыкдүйнөгө келгениңер тууралуубаяныңарды жазгыла.
-
декабрь 20 Тема № 7: Никегеэртетуруу. Кыз ала качууМаксаты: Никегеэртетуруужөнүндө өз элестетүүлөрүнүн калыптануусунатүрткү берет. Күтүлгөн жыйынтыктар: Башка жыныстагылардынөкүлдөрүнө карата урматтоомененмамилекылуугажананравалуулукпринциптеринпрактикалайт. Аталганмаселебоюнчаөз көз караштарын жакташат. Жабдуулар: Кагаз, скотч, ар түрдүү стикер, флипчарт, калемдер, калемсаптар, кагазтилкелерсалынган пакет Класстыксааттынжүрүшү Киришүү Көпчүлүгүбүз үчүн үй-бүлө жашоодогуэң маанилүү баалуулуктардынбири катары аныкталган. Булөтө табигыйдайтуюлат: сүйүп калуу, үй-бүлө куруу, бала төрөө, анытатыктуу адамкылыпчоңойтуу, андансоң неберекүтүү.Жаштардынтагдырын эле эмес, алардынтурмушундагыбузуучудалилдердинөсүү тенденциясыбайкалат: никегеэртетуруу, катталбаганнике, кыз ала качууучурлары, ажырашуулар, толукэмесүй-бүлөдө өскөн балдар ж.б. Мындайадамтрагедияларынынсебептериболупөз укуктарынбилбегендикжана мындайкырдаалдардаөзүн коргоонубилбегендик.
-
декабрь 20 Негизгибөлүк 1-кадам Мугалим: Ата-энелеркөбүнчө: «Үйлөнүүгө шашылба», «Күйөөгө чыгуугашашылба», «алгач билималуукерек, татыктуу турак-жай, туруктууэмгекакысы» ж.б. депкөп айтышат. Кай бирлериата-энесининкеңешин угуп, никегетургангачейин билималууну, биркесипкеээболууну, жакшыжумушордун табуунуартыккөрөт, дагыбирөөлөрү болсо, тескерисинче алардынпикиринекаршыаракеткылып, турмушбашташат жананикегеэртетурушат. Никегеэртетурууюридикалык жактан – бул 18ге толгонжашадамдарбекиткеннике, психологиялыкжактан – буладамдын кийинкисинойлонбой турупимпульстууаракеттергебаруусу. 2-кадам Мээчабуулу: Никегеэртетуруусебептери Болжолдуужооптор: • сүйүү сезимдери. • өздөрүнүн жыныстыкмамилелеринмыйзамдаштыруу. • Кош бойлуулук. • Ата-энениныгыжоккамкордугунанбошонуунукаалоо. • Бактысызсүйүү.
-
декабрь 20 Мугалим: Никегеэртетуруукөйгөйдү чечеалбайт. Никегетуруудааң-сезимдүү жанатең салмактуучечимкабылалынуугатийиш. Никегеэртетуруукөбүнчө туруктууэмес, анткениаларинстинктижанасезимдергебайланыштуукурулган, ишенимжок б.а. мындаймамиле - өтө начар. 3-кадам “Эркин микрофон” пикиралмашуу: «Никегеэртетуруу: «макул» жана «каршы». Тапшырма: Никегеэртетуруутууралууөз пикирлеринжанааргументтеринмикрофонгоайтуу Мугалим: Чечим кабылалууданмурданикегеэртетуруунуноң жанатерсжактарынойлонгула. Эгерсилерэмнеүчүн жанакандайүй-бүлө курупжатканыңарды билбесеңер анда силерүй-бүлө куруугадаярэмессиңер. 4-кадам Топторменеништөө: Кыз ала качуусалтпы же кылмышпы? Окуучулар “МАКУЛ” жана “КАРШЫ” топторунабиригишет жана ар бир топ өз көз караштарындалилдейт. Окуучулардынболжолдуужооптору: «Азыркыжаштардынүй-бүлөнү алыпкетүүгө мүмкүнчүлүгү жокболгондуктан, үй-бүлө жөнүндө тууратүшүнүгү жокболгондуктанкыз ала качуугакаршымын», «Мурдабулникегетуруунунбиркаадасыболупкелген. Азырболсобулмыйзамбузуудепатоогоболбойт». «Жигиттердинкыз ала качуусунабир катар себептер бар. Экономикалыккөз караштаналыпкарагандакыз ала качууарзангатүшөт. Нике тоюначейинкижананике тою өтө иричыгымдыталапкылгандыктан ала качышат».
-
декабрь 20 «Кыз ала качуу – булмыйзамбузуужанааялдардынукугунбузуу. Чынындааны (аялды) эркиндигиненажыратат. Мурдаюридикалыксабатытөмөн болгондуктан мунутүшүнүшпөгөн.Мунумененжаштардынтарбиясыздыгыжанамаданиятсыздыгы көрүнөт». «Мурдаата-энелерикыздаржанажигиттерүчүн кабылалышканчечимге баш ийишчү. Баласыкимгеүйлөнө тургандыгыната-энечеччү.Андансоң жигитсалтбоюнчакызды ала качыпкетчү. Булазыртуураэмес, коомөзгөрдү. Мен бугатаптакыркаршымын». Мугалим: кыз ала качуу же ала качуумененникегетуруу – зордопүйлөнтүү практикасыКыргызстандакылмышжанакылмышжообунатартууболупсаналат. (Тиркеме 1.) Жыйынтыктоо. Никегеэртетуруужашорганизмдинфизикалыкжанапсихологиялыкден соолугунатерстаасирэтет. Үй тапшырмасы. «Никегеэртетуруугаменинмамилем» темасына эссе жазуу.
-
декабрь 20 МУГАЛИМ ҮЧҮН КОШУМЧА МАТЕРИАЛ Тиркеме 1 Ала качуу (кыздыалакачуу) биздинөлкөдө дагы деле кездешет. Республикадажылына акырынданикегетуруугамажбурлаган 15 миңден ашуункыз ала качуукатталат. Укуккоргоочулар 2013-жылды Ала качуугакаршыкүрөш жылы" депжарыялоонусунушташты. «Кыз ала качуу» - «кыздыуурдапкачуу» дегендибилдирет. Макулдугусуз ала качуунунтиптүү варианты болупкыздызордоп ала качуу же жигиттинжеанындосторунун, жежигиттинтуугандарыныналдоожолуменен ала качуусуболупсаналат. Бүгүнкү күнү кыз ала качуугакөптөр кыргыздынэзелкисалтыдептуураэмесбааберишет. Бирок кыздаргажанааялдарга карата заманбапзордук-зомбулуктунбиркөрүнүшүнүн дал өзү. Алардындээрликжарымысы ала качууданкийинбирнечесааттыничиндезордуктоогокабылышат. Ала качыпалганкыздарөзүнүн келечегинде башка күйөө тандоо, окуумененжумуштунортосундагытандоо, күйөөсү менен же ата-энесининүйүндө жашоонунортосундагытандоомүмкүнчүлүгүн кайтарыпалуугакудуреттерижетпейт. Салт-санаабүгүн – булаялдардындагы, эркектердиндагыэмоционалдыксезимдериненкурулганнике. Салт-санаа – булбири-биринжакшыбилүү үчүн кызмененжолугушуу. Салт-санаа – булкайраттанып, сүйгөндүгүн мойнунаалуу. Салт-санаа – татыктууадамтандоомүмкүнчүлүгү.2012-жылдын аягында “жашы 17ге жете элекжаштардыникегетуруугамажбурлагандыгыүчүн” кылмышжазасынүч жылдан он жылгачейинкүчөтүүнү караганмыйзамкабылалынган. 155-беренеси 5 жылдан 10 жылгачейинкиэркиненажыратуунукарайт – булкыз ала качуужазасы2013-жылдын январындакүчүнө кирди. Кыздардайымазордук-зомбулукмененникегетуруудан баш тарта ала тургандыгынбилүүлөрү керек.
-
декабрь 20 Тема № 8: Жүрүм-турум жанатобокелдик Максаты: ABCD стратегиясыжөнүндө билимитууралуутүшүнүгүн калыптандырат. Күтүлгөн жыйынтыктар: Өз денсоолугунажоопкерчиликтикалыптандыруузарылдыгынтүшүнөт.Денсоолуккабайланышкантобокелдиккырдаалдарындажекекөндүмдөрү жана баш тартабилүүсү калыптанат. Жабдуулар: Флипчарт, фломастерлер, клей, тест «Тема боюнчатерминдер» Класстыксааттынжүрүшү Киришүү Эскесалгыла: АИв, АИВ-инфекциясы, СПИД, АИВдинтаралуужолдорудегенэмне? Негизгибөлүк 1-кадам Чакантоптордоиштөө. Төмөнкү түшүнүктөр эмненибилдирээринтоптордокарапчыккыла: 1-топ: «Жогоркутобокелдиктегижүрүм-турум» 2-топ: «коопсузжүрүм-турум» 3-топ: «жоопкерчиликтүү жүрүм-турум» Топтордунаткаргаништеринжактоосу. 1-багыт 2-кадам Мээчабуулу: «Тобокелдикжүрүм-турумдун себептери» Окуучулардынболжолдуужооптору: • кызыгуу – жаңы пикирлерди, сезимдердижанаырахаттыалуугаумтулуу, тобокелдиккеумтулуу;
-
декабрь 20 • курбулардынтобунакабылалынуунукаалоожанаалармененмамилекуруунужеңилдетүүгө умтулуу; • тааныштардынжанадостордунпикирлериненкөз карандыболуу, курбуларынынжашоообразынтууроо; • чоңдордун жүрүм-турумдарын тууроо; • стрессти, чыңалууну, иренжүүнү көтөрө албоо; • баш тартуукөндүмдөрүнө калыптанбагандык, “жок” депайтаалбоо; • жетишсизжашоо образы тобокелдикжүрүм-турумдун кесепеттеритууралуумаалыматынынжоктугу • жаштардынгиперсексуалдуулугу, жыныстыкжетилүү, жоопкерчиликтүү жүрүм-турумдун жанатурмуштуккөндүмдөрдүн жоктугунануламгормоналдыкжарылуу. Мугалим: өз алдынчакабылалынганчечимдердинмаанисинбелгилөө, тобокелдикжүрүм-турумдан баш тартуукөндүмдөрү. 3-кадам Мини-лекция: «АВСD эрежеси», мугалим«Өзүңдү сакта» станциясынынматериалдарынпайдаланса болот. АВСD методу же «Коопсуздукалиппеси» (A, abstinence - сактануу, В, Befaithful – ишенимдүү болуу, C, condoms – презерватив, D, Don’t share needles – «ийнелердибөлүшпөө» стерилдүү шприц пайдалануу). АВСD эрежесиАИВ-инфекциясынан коргонуукадамдарыболупсаналат. Мугалим «Коопсуздукалиппесиндеги» ар бирсөздү окуучуларкандайтүшүнө тургандыгынжанаэмнеүчүн дүйнө жүзү боюнчаанысунушкыларынсурайт. Эгеркоопсуздукчараларынсактабасак, анда АИВ өтө бат, ал түгүл бир эле кишиден да таралат.
-
декабрь 20 4-кадам Презервативдитуураколдонуутехникасынкөрсөтүү. Жыйынтыктоо Мугалим: жаштардынжанаөспүрүмдөрдүн кандайаракеттери АИВ- инфекциясынынтаралуу тобокелдигинжогорулататургандыгынаокуучулардынкөңүлүн буруугабасымкоёт: • корголбогонжыныстыккатнаш • жыныстыкөнөктөштөрдү алмаштыруу • ПАЗдынтүрлөрүн колдонуу, мындажүрүм-турумун контролдойалбайкалгандыктанкапыскыжыныстыккатнаштобокелдигижогору • баңги заттарындаярдооүчүн идиш-аяктардыжана алардыиньекциялыкжолмененколдонууүчүн аспаптардыжалпыколдонуу • Өспүрүмдөрдүн жанажаштардынАИВге карата алсыздыгынкыскартууүчүн АВСD стратегиясынжанакоопсуздукалиппесинсактоо зарыл. Үй тапшырмасы: Коопсуздукалиппеситууралуудосуңа/курбуңа айтыпбер МУГАЛИМ ҮЧҮН КОШУМЧА МАТЕРИАЛ Тиркеме 1 ЖООПКЕРЧИЛИК (ЖООПКЕРЧИЛИКТҮҮ ЖҮРҮМ-ТУРУМ) – инсандынкоомдокабылалынганнравалыкжанаукуктукченемдерге, өз милдетинсезүүгө ылайыкөз ишмердигинконтролдоожөндөмдүүлүгү. КООПСУЗ ЖҮРҮМ–ТУРУМ – АИВ контекстинде – буладамдын АИВ жуктуруугаминималдыкжуктуруугатартылуучужүрүм-туруму. АИВдиналдыналууаспектисиндежоопкерчиликтүү жүрүм-турум турмуштуккөндүмдөрдүн негизиндеөзүнө төмөнкүлөрдү камтыйт:
-
АИВ, СПИД жана ЖЖЖИ жөнүндөгү билими Кандайжыныстыккатнашкоопсузжанакайсынысы – тобокелдиккетүртө тургандыгынаныктайбилүү духовный жананравалыкбаалуулуктардыннегизинде (өнөктөшүнө ишенүү, “ЖОК” депайтуу ж.б.) тобокелдикжүрүм-турумунун өзгөрүүсү\Зыяндуу заттардыколдонуугакаршы тура билүү: баңги заттар, алкоголь, тамеки ж.б. Кысымгакаршы тура билүү Стресскекаршы тура билүү ата-энелери, үй-бүлөнүн башка мүчөлөрү жанакурдаштарымененмамиле кура билүү АИВ мененжашаганадамдардытүшүнө билүү жанааларгатилектешболобилүү Инсандыккөндүмдөрдүн болуусу, аныничиндеөзүнүн эмоциясын, сезимдеринайтабилүү Коомдокабылалынгансоциалдыкченемдердижанаынанымдардыбаалайжанаанлиздейбилүү ЖОГОРКУ ТОБОКЕЛДИК ЖҮРҮМ-ТУРУМУ – АИВ – инфекциясыкоркунучунатартылуумүмкүнчүлүгүн көтөрүүчү жүрүм-турум стереотиптерижанаадаттары. Мындайжүрүм-турум корголбогонжыныстыккатнашты, психоактивдүү заттардыиньекциялыкжолмененколдонууну, алардыиньекциялыкжолмененколдонууүчүн аспаптардыжанабаңги заттарындаярдооүчүн жалпыидиштиколдонуунукамтыйт. Жогоркутобокелдиктобуэмес – жогоркутобокелдикжүрүм-турум бар.
-
декабрь 20 Тиркеме 2 “Өзүңдү сакта” станциясынөткөрүү методу. Максаты: КатышуучуларкоомдоАИВ-инфекциясыканчалыккеңири жанабилинбей эле таралыпкетүүсү мүмкүн экендигинкөрүүгө тийиш. КатышуучуларАИВ-инфекциясынжуктуруунунжекетобокелдигинбаалоогоүйрөнүүгө тийиш, өз көз карашынынмотивациясытууралууойлонуугатийиш. Убакыт: 15 мүнөт. Материал: «А», «В», «С», «D» тамгаларыжазылган А6 өлчөмүндөгү 4 карточка, “Сен ганачечеаласың!” муундаргабөлүнүп жазылганпазл, пазлкутусу, А4 өлчөмүндөгү станциянынаталыштары бар пазл, станциянынаталышы бар папка, катышуучуларүчүн А, В, С, D тамгаларыжазылганпапкалар. Эскертүү: барактардымугалимдаярдайт, станциянынкатышуучуларынынсанынажараша А: өлчөмүндө болуугатийиш, оң жаккытөмөнкү бурчуна А, В, С, D тамгаларынжазуукерек. Окуучуларгааталганстанциядаиштөөдө аларгабараккажазууүчүн калемсапкеректигиналдын ала айтыпкоюу керек. Процесс: 1. Мугалимбиржумагаэсалууүчүн алардынклассынушулкурамдадеңизге жиберипжаткандыгытууралуукубануумененайтат: «Бизэсалуунуэң мыктыөткөрөбүз депишенем». Андансоң окуучуларгабарактарды берет. Ананокуучулардан “Таанышкан” адамдардынатынжазып, бараккабирмүнөт ичиндеаттардыболушунчакөп топтоокеректигинайтат. Мугалим да булоюнгакатышат.
-
декабрь 20 Тема № 9: Суицид жөнүндө сүйлөшүү Максаты: Жашоонунбаалуулуктарынтүшүнүүсү калыптанат. Күтүлгөн жыйынтыктар: Өспүрүмдөр арасындаболупжаткансуициддердинсебептеринанализдейт. Кыйынкырдаалдачечимкабылалууда тарапташтардыжанажардамчылардытабат. Жабдуулар: Флипчарт, маркерлер, лото карточкасынжыйноо «Баалуулуктар», А4 барактары, картинкалар, позитивдүү багыттагыоткрыткалар, фломастерлер, түстүү калем, ЖҮРӨКТҮН сүрөтү (формат А4) Класстыксааттынжүрүшү Киришүү Ырсаптарынкөңүл коюпуккулажанабүгүнкү сабактаэмнежөнүндө сөз болорунайткыла: Адам – жылдыз, бозтуманданжаралган, Чексиздиктенбашталган Ананбарыпчексиздиккетакалган, УнутулгусЖербетинде Муундарданкуралган, Кылымдарданкылымдаргауланган Адам – жылдыз, бүт ааламдыжаркыткан Д. Голубков. Окуучулардынболжолдуужооптору: – өмүр тууралуу; – өлүм тууралуу; – адамдынЖербетиндегикыялдарытууралуу,… Мугалим: сабактынтемасынжанамаксатынжарыялайт
-
декабрь 20 Негизгибөлүк. 1-кадам. Мини-лекция. Тилеккекаршыбизтаанышжанатаанышэмесата-энелердиндени сак жанакелечегикең балдарыбирден же массалыктүрдө бийиктиктерден, көпүрөлөрдөн, балкондордон акыркыкадамдарынташтап, асыныпалуу, венасынкыюу, дары каражаттарынириөлчөмдө колдонуумененбулдүйнөдөн материалдыкэмесдүйнөгө кетипжаткандарыүчүн алардынкайгы-капаларынтең бөлүшөбүз. Өзүн-өзү өлтүрүүдө адаттагыдай эле күнөөлүүлөр жок. Ар бир суицид - булөспүрүмдүн жекеаң-сезимдүү чечими. Жаш, жашоосунэмиганабаштаганөспүрүмдөрдү мындайкадамдаргаэмнетүртүп жатат? 2-кадам Чакантоптордоиштөө. Классты ар бирмугалимгебелгилүү болгоныкмамененүчтөрт топко бөлөбүз. Тапшырма: Ар бир топ суицидгеалыпбаруусумүмкүн болгончекиттинсебептеринаныктооготийиш. Аткарылгаништердитоптордунжактоосу. Мугалим: Негизиөспүрүмдөр ата-энесинин, педагогдордун, досторунункөңүлүн өздөрүнүн көйгөйлөрүнө бурдурууүчүн булжашоодонкетүүнү тууракөрүшөт.Өспүрүмдөрдүн суицидгебаруусунун 80% булниети трагедия мененаяктапкалуусумүмкүн экендигинэскеалышпайкоркутууниетиндебарышат. Ушундайыкмамененөспүрүмдөр тегерегиндегилердин(чоңдордун жанатеңтуштарынын) ташбоордугуна, бетпактыгынажанакайдыгерлигине, катаалмамилесинекаршычыгышат. Мындайкадамдарганегизиненкөп сүйлөбөгөн, жандүйнөсү назикөспүрүмдөр жалгыздыккакабылган, өзүн эчкимгекерегижокэсептеген, жашоонунмаңызын жоготуукоркунучунажанастресстиксезимдерге кабылганөспүрүмдөр барышат.
-
декабрь 20 Ар бирмындайокуянынартындажеке трагедия, кыйроо, аргасыздык, жашооалдында коркунучтуөлүм алдындагыкоркунучжеңген учуртурат. Эгерөспүрүм жокдегендеөзүнө-өзү керекэкендигинсезсе, эгер ал өзүнө карата үн кошууукугунаээболсо – жашоо ал үчүн баалуулукболупсаналат. Биздинжалпытапшырмабыз: тегерегибиздегилердин ар биринчыныгыкөңүл бурууну, колдоонужанажекезарылдыгынсезүүгө ыңгайлаштыруубуз керек. 2-кадам Жекечеиштөө: «Менинатымдын кроссворду». Жумушчудептергеөз атыңарды тикесиненжазгылажана ар биртамганынтушунаадамдынжакшысапаттарынжазгыла. Мисалы:
-
декабрь 20 Өз каалоосубоюнчабирнечеокуучу ой жүгүртүүсүнүн жыйынтыктарынбилдирет. Мугалим: Атыназатыжарашатдегендей, төрөлгөндө бизгеыйгарылганатыбыз, башкаларгакандайдырбирнерсенитартуулай ала тургандыгынайтыптурат (мисалы: Арууке -аруулукту). Төрөлгөндө бизгеберилгенатбугамуктажболгондорго ар бирибизканчабере аларыбызжөнүндө айтыптурат. Бирнерсеберүү, болгондо да чынжүрөктөн берүү үчүн адамөзү күчтүү болуугатийиш. Эң бактылууадамкүчтүү болупсаналат. 3-кадам. (Мугалимдинтандоосубоюнча 2 көнүгүү тандалат) 1-көнүгүү. Жекечеиштөө: «Бакыттытартабыз» Тапшырма: Силердибактылуукылганжанакылатурганматериалдыкжанаматериалдыкэмеснерселертууралуубаарынамаалыматберетургансүрөт же коллаж тарткыла (картинкалардыпайдаланып). Аткарылганжумушдубалгаилинет. «БАКЫТ» дегенжазуунуөз каалоосубоюнчабирнечеокуучуүн чыгарыпокуйт Мугалим: Ар бириңер өз кыялданууңарга жанабашкалардынкыялдануусунакарагыла... Кайсыбирсүрөттөн (коллаждан) жакынадамдарыңардын жанасүйүктүү адамдарыңардын трагедиясы, өлүмү тууралуукыялдангандыгынкөрүп турасыңарбы???Балким, досторуңарга жанатааныштарыңарга өз кыялдарыңарды ачыктүстөгү боёкторменен тартып, ал картинкалардыбөлмөнүн эң көрүнүктүү жерине коюунусунуштарсыңар.Кээдесилердиэчким, эчнерсе, эч качан, өзүңөрдү өлтүрүүгө мажбурлабайт, андайучурдасилерөзүңөрдүн кыялдарыңарды өлтүрөсүңөр.
-
декабрь 20 Жыйынтыктоо. «Ачылыштаршамы» чыгармачылкөнүгүү баарытегерекболуптурушат. Мугалим (мугалимкүйгүзүлгөн шамдыкармаптурат): Мен ӨМҮР тууралуучындыктыкабыл алам – булбакыт, кубаныч, сүйүү, жарык, жылуулук, ӨМҮР – бул бат эле болупөтүүчү жанабакыт, кубаныч, сүйүү, жарык, жылуулукмененалмаштырылуучуийгиликсиздик, жоготуу, көз жаш. Көптөн-көп суранарым ЖАШАГЫЛА!!! Шамтегеретеберилет, ар бирисабакка катышуудагымаанайларын, сезимдерин, туюуларынайтышат. Үй тапшырмасы. Көңүлү чөгүп жүргөн досуңарга/ курбуңарга кат жазгыла. Өмүрдү ачыкбоёктордокөрсөтүүчү сөздөрдү жанасезимдердитаапжаз.
-
декабрь 20 Тема № 10: Толеранттуумамиле Максаты: Тегерегиндегилерге карата толеранттуумамиленинкөп аспектилүү экендигинкөрө билүүсү калыптанат. Күтүлгөн жыйынтыктар: Айлана-чөйрөсүндөгүлөргө карата толеранттуулуккөрсөтүлөт. Мамилекуруучөйрөсүндө билимдерижанакөндүмдөрү калыптанат. Жабдуулар: «Саякатобъектилери» тактайчалары, таратылыпберилүүчү материал (Тиркеме 2), жазууүчүн барактар, маркерлер, флипчарт, кагазданжасалганпарашюттар (Тиркеме 3) (класс тагыокуучулардынсанына 5ке аз), Кыргызстандынкартасы (облустар, райондор), флипчарттажалбырагыжокдарактынсүрөтү, толеранттуужатакананынэрежелерижазылганбарактар (Тиркеме 4). Класстыксааттынжүрүшү Киришүү Жекечеиштөө: «табылгалардынжанаойлордунсаймасы» Тапшырма: Эң маанилүү 5 жекегумандуубаалуулуктардыаныктагыла. Окуучулардынболжолдуужооптору: – сүйүү жанадостук – түшүнүү жанатаануу – урматтоо ж.б. Өз каалоосубоюнчабирнечеокуучуөз иштерининжыйынтыктарынокуйт.
-
декабрь 20 Мугалим: Кээдесениноюңа кызыктууойлоркелет. Дүйнөнүн кантипжаралганын, тирүү жандарөз ара кантипмамиле кура тургандыгынбилгиң келет: адамдаржанажаныбарлар, жатканжериңе, жегентамагыңа, кайгы-кубанычыңа, телефонунун бар же жокэкендигине, шашки ойнойалабы же жокпу, баарыөзүнө карта сүйүүгө, таанууга, түшүнүүгө жаантолеранттуумамилегеукуктуу. Негизгибөлүк. 1-кадам Мини-лекция Силергеуламышайтыпберейин: «Көп жылмурун Тол жана Ран аттууэкижашжашаганэкен. Тол – инженер болуптур, адатта бат-бат, ишенимдүү, кээдеоройжаначукулсүйлөчү экен. Өз аракеттеринде ал чыдамсызжанаталаптыкатуукойчуэкен. А Ран психолог болуптур, созулуп, жумшак, пикирлешинуктаткандайабалдасүйлөчү экен. Жеткенакылсыздарды да көңүл коюпукчуэкен. Аларушундайэмоционалдыкайырмачылыктарынакарабайдосболушуптур, ананбиркүнү бак өстүрүүгө киришетэкен. Бирнечеубакытөткөндөн кийинТолдунбакчасындагыгүлдөр илмигий, коозэмесжанаэмнегедирдайыма эле соолупкалчуэкен, а Рандыкыболсо, кубанычтуу, жашоонусүйгөн, жыттуу эле. Тол эмнеүчүн Рандынбакчасыкоозэкендигинтүшүнбөйт: жерибирдей, бир эле суумененсугарышат, күн бирдейтиет? Биркүнү экижигиткөк шибердесүйлөшүп отурушат. Ран Толгобакчадагы ар биргүлүн сүйөрүн, арбирчөп менендостошорунайтты. Мынданкийин Тол булдүйнөдө сени жакшыкабылалуусуүчүн башка чараларды көрүү керектигитууралууойлонду.
-
декабрь 20 Ал баарынтүшүндү, бакчасы да аныалдын ала күйгөндөй. Ушулгүлдөгөн, сезимтал, түшүнгөн, достуктубаалайбилгенэкижигиттинатынан ТОЛЕРАНТТУУЛУК дүйнөсү депаталыпкалыптыр». Бултабышмактуу, эң кооздүйнөгө саякатыбыздыбаштайбыз. Биринчи аялдама «Билимдержээгинде». (тактайгааялдамалардын баш аламанжайгаштырылганкартинкаларыжанасаякаттынмаршруттукчиймелеритартылганКыргызстандынкартасыилинет (облустар, райондор) (Тиркеме 1). 2-кадамӨз алдынчаокуу. «Билимдержээги» таратылыпберилгенматериалдарменентаанышыпжатып (Тиркеме 1) “толеранттуулук” сөзүнүн маанисименен ар түрдүү тилдердетаанышат, бултерминдиөздөрүнүн жекетүшүнүгүндө дептерлеринежазышат. Мугалим: Россиялыксоциологиялыкэнциклопедиядатолеранттуулук – булэгералар башка адамдардынкоопсуздугунажанажашоосунакоркунучкелтирбесе, башкалардын үрп-адаттарына, жашоообразына, сезимдерине, ишенимдерине, пикирлерине, идеяларыначыдоо. Саякатыбыздынкийинкиаялдамасы – «ДостукМамилелердинШаары». 3-кадам Жекечеиштөө.«Достукчөйрөсү» Мугалим: мен достукчөйрөсүнө (катышуучунунатын, фамилиясынатап) чакырам, анткени (ал окуучудагы ага жаккансапаттардыатайт) – кол кармашат, окуучуларушулыкма мененаягыначейинбири-биринчакырышат. (Эчбирокуучучеттекалбоосукерек). Колдорунанбекемкармашып, андансоң бири-бирининийининеколдорункоюп,“ Баарыбыздынбулжердечогулгандыгыбызкандайжакшы” ырсаптарын аткарышат. Кол чабышат.
-
декабрь 20 Жалпылоо: Жекеөзгөчөлүгүбүз, индивидуалдуулугубуз, кайталангыстыгыбызмененкааласактегерегибиздегиадамдар, ал түгүл каршылаштарыбызменендагыбири-бирибизди түшүнүүгө, кабылалуугаалыпкелүүчү жанажакындатуучужалпытилтабышаалабыз. «ДостукМамилелерШаарында» «Сыйкырдуудүкөн» бар, мен ага баш багыпкөргүм келет… 4-кадам Жекечеиштөө. «Кемчиликтеримдиабийирдүүлүккө алмаштырам» Тапшырма: кичинекейбарактаргаөздөрүнүн 3-5 эң башкыкемчиликтерин (өз оюнда) жазышат (ар бириөзүнчө баракка). Башка үстөлдө ачык, булутчадажетишкендиктери жазылган ( ар биринин 10дон) мугалимотурат – «Сыйкырдуудүкөндүн» сатуучусучакырат: «Кемчиликтердижетишкендиктергеалмашам! Келгиле! Кемчиликтерденарылып, жетишкендиктердиалуунунуникалдуумүмкүнчүлүгү» - «Сыйкырдуудүкөнгө» келишип ар биркемчиликкебирденжетишкендикалышат. «Кемчиликтер» таштандычакагасалынатжана ал жерденөрттөп салышат. Көңүл бургула, биздинкемчиликтерибизкандайжаманжыттанат (класста ППБ эрежелерибоюнчакоопсузидиштеөрттөлгөн кагаздар да жаманжыттанат). Жашоодо да биздинбактылуу, ийгиликтүү, сүйүктүү болушубузгатоскоолдуккылыпжатканнерселерденарылууоңой болсогана… Бирок бул - өзүбүздү жакшыртуубоюнчабүтүндөй бирөмүрүбүздөгү улуу, туруктууэмгек! Бүгүн бизөз кыялдарыбызгабирнечекадамжасадыкжанажасайберебиз. Эмибиздинатабыз«Түшүнүүнүн булуңуна» жөнөйт. 5-кадамЧакантоптордоиштөө. «Авиакатастрофа». Мугалимгебелгилүү болгоныкмада класс 4 топко бөлүнөт. Тапшырма: Ар бир топ топтогуокуучулардынсанын 2ге аз парашюттардыалышат. –башкалардыайыптабоочулук , – гуманизм, – тамашакөйлүк
-
декабрь 20 Жалпышарттар: Топто кары адам бар (команданынтандоосубоюнчаэркек же аял, бала, никесаякатыначыкканжашжубайлар, аскер же спортсмен, бизнесмен жанакадимки жаран). Команда: парашюттаркандайчабөлүнө жанакуткаруукандайчажүрө тургандыгын чечет. Кошумчашарттар: жүргүнчүлөрдүн ар бирикуткарууөтүнүчү мененкайрылаалышат. Окуучуларкырдаалдыаныкташатжаначечимдерининжыйынтыктарынкөрсөтүшөт жанаөз чечимдеринетүшүндүрмө беришет. Мугалим: Кээдебиздикурчаптурганбашкаларданэмес, өз жакындарыбыздан да түшүнүү мененмамилекылуунутабуукыйынболупкалат. Буга башкысебеп: Өзүнүкүнөн мыктыкөз караштыээлөөгө жөндөмсүздүк жанакаалабагандык болупсаналат. Ошентип, адамгажардамберүүгө аракеттенүү боюнча, башындажакпайтурса да, сенинкызыкчылыгыңа зыянкелтириптурса да өзүн өтө жогорубаалайт. Жыйынтыктоо Жекечеиштөө.«Толеранттуулукдарагы» Мугалим: Бизсаякатыбыздыжыйынтыктайбыз. Толеранттуу лук дүйнөсүнүн салтыбоюнча ага катышкандардынбаарыТолеранттуулукдарагынөстүрүүгө тийиш. Бирок толеранттууадамдаржашаганмыйзамдардыжанаэрежелердиколдонсоңор мунуаткаруугамүмкүн. Тапшырма: толеранттуулукэрежелери бар бирден «барак» тандагыла (Тиркеме 4) (ар бирэрежебирнеченускаданболуугатийиш) аныүн чыгарыпайтууменентолеранттуулукдарагынабекиткиле (жалбырактардынсүрөтүнө маркер мененжазса да болот):
-
декабрь 20 башкаларгатартылуу – ырайымдуулук – боорукердик – ишеним – сезимталдык – өзүн башкарабилүү – угабилүү – кайгысынбөлүшүүгө жөндөмдүүлүк – альтруизм – чыдамкайлык – башкалардыайыптабоочулук – гуманизм – тамашакөйлүк
-
декабрь 20 Мугалим: Толеранттуулукдүйнөсү: булжердетерининтүсү, улуту, жашаганжери – чоң үйбү же бирбөлмөбү, окуганмектебиң, көтөргөн телефонуң, ата-энеңдин статусу, кийгенкийимиң, сенинкыялдарың маанилүү эмес. Сүйүү демалуусыяктуу эле табигыйболуугатийиш, булжердебоорукердикке да жарыккажанаабагатыюусалынбагандай эле тоскоолдуктарболбооготийиш. Булдүйнөдө адамдарортосундатыюусалуучутосмолоржок, ашыкчаадамдаржанатосмолоржок, жолугушкандабирадамдынбирөөнү көрүүсүнө, ага кубануусунажанаага кол сунуусунаэчкимтоскоолболоалбайт. Булжөнөкөй жаначындүйнө, мындаэчкачаналсыздардыбасынтуумененбашкалардысүйдүрө албайт, пайдатабуунукөздөөнүн жанаалдоонункажетижок, анткениадамбаласынынмамилекуруусунакерекболгоннерсенинбаары ар бириүчүн арбиринде бар. Сен түшүнүүгө муктажсыңбы –сени түшүнүшөт, тилектештиккемуктажсыңбы - колдошот. Жылынгың келсе – сени жүрөгү менен да, колу менен да, жандүйнө жылуулугуменен да жылытышат
-
декабрь 20 МУГАЛИМГЕ КОШУМЧА МАТЕРИАЛ Тиркеме 1
-
декабрь 20 Тиркеме 2 Толеранттуулук: французчаданкоторгондо – сага карагандабашкалардынбашкачаойлоосужана аракеткылуусумүмкүн болгонмамиле; испантилиненкоторгондо – жекеидеяларданжанапикирлерденмыктылардытаануу жөндөмдүүлүгү; англистилинен – сабырдуу, ырайымдууболуугадаярболуу; кытайтилинен – мүмкүндүк берүү, кабылалуу, башкаларга карата кең пейилболуу; арабчадан – кечиримдүү, ырайымдуу, жумшак, боорукердик, кайрымдуулук, жакшылыккаалоочулук, чыдамкайлык, башкаларгажантартуу.
-
Тарбиялыксаат 9-класс №17 ЖАЛПЫ ОРТО БИЛИМ БЕРҮҮЧҮ МЕКТЕБИ © Эрматали уулу Баяман Жалал-Абад 2020-ж. КӨҢҮЛ БУРГАНЫҢЫЗДАР ҮЧҮН РАХМАТ! Саламатта калгыла! декабрь 20
Нет комментариев для данной презентации
Помогите другим пользователям — будьте первым, кто поделится своим мнением об этой презентации.