Презентация на тему "Өбүгэлэрбит үгэстэрэ” настольные игры"

Содержание

• 
  Слайд 1
  

  Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение «Детский сад №4 «Айылгы» городского округа «город Якутск»   “Өбүгэлэрбит үгэстэрэ”Остуолоонньуута иитээччилэр: Захарова М.А, Игнатьева А.Ю.

• 
  Слайд 2
  

  Саха оҕото кыраэрдэҕиттэн тѳрѳѳбүт буоруттансилистардан, норуотунтылынбарҕа баайын, ѳбүгэтин үтүѳ үгэhин чахчы-бааччыэтигэриңэринэн, амарахсүрэҕин, мындырѳйүн, уран тарбаҕын утумнаан, сахалыыкуттаах- сүрдээх дьоhуннаахкиhибуолаулаатарабилиңңи кэмирдэбилэбуоларынан, биhигисайыннарарэйгэнитэрийэн «Тиэргэн» оонньуутуонатын , «Мунха» кѳрдѳроңордубут. Бу туона5а о5о оонньоон, айар, кэпсиирдьоҕурун, тарбахбылчыннарынсайыннарар, ийэтылынбайытар, билиитинкэнэтэр, иллэнкэминтуhалаахтыкатаарар. Ѳбугэлэрбит былыргыттанутумнаанкэлбиткультууралара сал5ана санатылласырыттындиэнуѳрэтэбит –иитэбит. Билиини- кэтээнкѳрүүнү хаңатыы- оҕо билэр-кѳрѳр дьо5урун сайыннарыыныкыттасэргэкиниолорорэйгэтинбилиитинхаңатыы буолар, олэбэтэртѳрѳѳбүт норуоппуткултуурата, санарарсаната, туттармала-салакүннээҕи эйгэҕэ алтыhыыта. Саңарар саңаны сайыннарыы- тѳрѳѳбүт тылынаныраастык, чуолкайдыксаңарыы, бэйэсанаатынчопчубыhааранэтии. Алтыhыы-сэhэргэhии- бииргэиллээхтикоонньооhун, санааатастаhанкэпсэтии, бэйэтинтуссанаатынэтэнуопсайтолкуйгакыттыhар дьо5уру сайыннарыы.

• 
  Слайд 3
  

  Сыала: Саңарарсаңанысайыннарыы- тѳрѳѳбүттылынаныраастык, чуолкайдыксаңарыы, бэйэсанаатынчопчубыhааранэтии. Өбүгэ үгэһин билиһиннэрии. Өбүгэ үгэһин билиһиннэрии. Оҕо илиитин нөҥүө тарбахтарын былчыҥнарын сайыннарыы чуолкайдык саҕарарын ситиһии; Тулалыыр эйгэни, ахсааны, тылы сайыннарыыны сааһылаан, дьаарыстаан, ситимнээн, оҕо өйдүүр толкуйдуур дьоҕурун сайыннарар. Алтыhыы-сэhэргэhии- бииргэиллээхтикоонньооhун, санааатастаhанкэпсэтии, бэйэтинтуссанаатынэтэнуопсайтолкуйгакыттыhар дьо5уру сайыннарыы. Күһүҥҥү, кыһыҥҥы муҥханы өбүгэлэрбит үгэстэрин оҕолорго билиһиннэрии, көрдөрүү. Дидактическай остуол оонньуулары дьарыкка, үөрэтии быһыытынан туттуллар. Оонньуутуонаанала: 3-7 саастаах о5олор.

• 
  Слайд 4
  

  Соруктара: О5о иңэриммит билиитинѳбүгэ оонньууларыноонньотон, норуоттылынануус-уранайымнньытыниңэрэн чиңэтии. Оҕокѳңүллүкарылланоонньуур, сайдар, кѳрѳр-билэрдьоҕурааhыллар, сайдарэйгэтинтэрийии; Оҕодоруобуйатыгаркутталасуохусулуобуйаныоңоруу; Оҕо тутан-хабанбилэ-кѳрѳ сатыыр, чинчийэрусулуобуйатыноңоруу, тутуhуу. Оҕоҕо тиийимтиэ, чугас, кэбэҕэстик, чэпчэкитикуларытатутаргасѳптѳѳх малы-салыоонньууру, туттарсэби-сэбиргэлитуhаныы.   Ханнык баҕарар үөрэтэр оонньууга (дидактическай оонньууга) бэриллибит соруктардаах. Бэриллибит соруктары толорорго өй санаа күүһэ, толкуйдуур дьоҕур ирдэнэр. Соругу толорорго оҕо толкуйдуур дьоҕура, долоҕойо(память), кэтээн көрүүтэ сайдар. Оҕо дьайымал араас көрүҥнэригэр айан оҥороругар толкуйдуур дьоҕуру туһанар.

• 
  Слайд 5
  

  «Тиэргэнтуоната» остуолоонньуута. Оонньуусайыннарар кыа5а: Буоонньуу 3-7 саастаах о5олорго Тулалыырэйгэнибилсиhэллэригэркѳмѳбуолар. Оонньуу о5о толкуйун, ѳйүгэр оңорор дьайыыларын (сатаантэңниир, араарар, сүрүнүн булар, уобарастаантолкуйдуур) сайыннараркыахтаах. Оонньууга  иккиэбэтэрхас да буоланоонньуохха  сөп. Оонньуубыраабылата:Бэриллибитхомулуктарысѳпкѳ хомуйуу. Хомулуккатахсыбытойуутуhунанкэпсээhин. Билэрхоhооннорун, таабырыннарыныйытыы.   «Ким түргэнник хомуйар» Сыала: Оҕо болҕомтотун, тылынсайыннарыы. Барыыта: Иккитэң ахсааннааххомулугубэлэмниибит. Иитээччиытыhынохсуннаҕына о5олор остуолгахолбууыhылласытархомулугухомуйаохсуохтаахар. Ким урутбүтэрбит илиитинуунартугуоңорон таhаарбытынойуулаан-дьүhүннээн кэпсииллэр.  «Саха ынахтара» Быһаарыы:-Талах мастанынахтары 5 ахсаанэйгэтигэртуттаргатабыгастаах. Оҕо оонньуутаарыйасуоттуургаааҕарга сайдар.-Талах ынахтарынаноонньууолоронсэһэргэһэр, алтыһар, тылынсаппааһа байар  уо.д.а

• 
  Слайд 6
  

  Күѳххонууустунатсүүрүүтэ. Барыыта: икки о5о утарыкѳрсѳнтарбахтарынанэрийэнаттарынсүүрдэллэр, ким атаинникикэлбитолкыайар. Манна о5о бастаанатыгараатиңэрэр. Буаттарсүүрдэрбыаларалипучканнанхолбонор. Оонньоонбүттэхтэринэленталарынарааран. Тиэргэниhигэртуттаноонньуохтарынсѳп. Ыллыксуолустун. Барыыта: О5о тарба5ынан ыллыксуолустунбэриллибит соруда5ы толорор. Холобура: Бала5антан барарыллыксуолустунхатың маска тиий. Хатыңмастанынахха,… олкурдук соруда5ы толорониhэр. Туохуларыйбытынтаай. Остуолга 5 араасоонньуур (туонатэрилиттэн) ууруллар. Оҕо 1 мүн. Болҕойонкѳрѳрүгэрсорудахбэриллэр. Олкэнниттэн о5о хара5ын сабароонньуурдармиэстэлэринатастаhыннаранбиэрэбит. О5о ханныкоонньуур (тэрил) миэстэуларыйбытынтаайыахтаах.  Алаасдиэнсирэ-уота аһа5ас , көнөньуурдааххонуу сир. Тула өттөхарыйалардаах, хатыҥнардаах, ортотугаркүөллээх. Сүөһүмэччийэрмэччирэҥнээх, оттуурходуһалаах. Урутбиhигиэhээлэрбит, техника суохбириэмэтигэрилииннэн «хотуурунан» от охсон, «кыраабылнан», «атырдьаҕынан» отухарбаан, хомуйаноттуулларсүѳhүлэринкыстаталларэбит. (Оттууртэриликѳрдѳрүү, билиhиннэрии.) Бала5ан –Бала5ан аана хал5ан дэнэр. Хал5ан илиндиэкихайысхалаах. Тасѳттѳсүѳhүтириитинэнбүрүллэр. Оччо5о тымныыхоппотбуолар. Түннүгүтуоhунанэбэтэр хаба5ынан оңороллор. Бала5ан уңаѳттүгэркѳмүлүѳкоhохтурар. Эркинкыйанаараоронтэлгэнэр. Салама- дьолу, уйгунутардарбыа. Туос ыа5ыйалар, томторук, элбэхсүѳhүлээх-астаахбуолуохпутдиэниилэллэрэбит. Сэргэхаллаантансүрыларгааналлаахмас. Чороонсахабылыргытѳрүтиhитэ – Тѳрдѳууhаудьуор5ай-таскѳрүңэ тупса5ай. Оhуордаахойуулаах, үсүтүѳатахтаах. Чорноонутутантойуктуойаллар, кымыс кутан Алгысэтэллэр. Ыа5ыйа- Оңоойукотоннуур, дьэдьэнхомуйариhитбуолар. Ыhыах- сахасайыныкѳрсѳрбырааhынньыга. Бубырааhынньык от-маскѳҕѳрбүтүнкэннэбуолар. Оттууртэрил: хотуур, кыраабыл, атырдьах.

• 
  Слайд 7
  

  Туона5а киирэростуолоонньуулара: Фанераттаноноhуллубутхомулукоонньуу . (Чороон, кытыйа, ыа5ыйа, собо, сахаынаҕа, дьѳhѳгѳйат, бала5ан.)

• 
  Слайд 8
  
• 
  Слайд 9
  
• 
  Слайд 10
  
• 
  Слайд 11
  
• 
  Слайд 12
  

  «Мунха» остуолгакөрдөрүү. 4-7 саастаахоҕолорго аналлаах. Муҥха сахадьонунүгэһэ.Былыр-былыргыттансахакиһитэ балыгынанаһаан олорбутаномоххобаар. Ыарсылларгасахакиһитин балык тыыннааххааларбыт.  Халлаантымныйдаҕына,  күөл мууһа киһини уйарбуоллаҕына, дьонбилигин да күргүөмүнэн муҥхалыы киирэр. Сыала- соруга: Уу - олохтерде, олохсумэтэ. Уутуьатын, уутасуохолохсуохдиэнейдебулуицэрии. Сыала- соруга: куьунмуцхананбалыктыылларынтуьунанбилиинибиэрии; туттартэриллэринкытарыбилиьиннэрии; балыксытулэтигэрытыктабылыиитии. Бэлэмнэнииулэ: балыктарыкытарыбилиьиннэрии, куеллэртуьунанбэсиэдэ, собохартыыналарынкырааскалааьын. Муҥха диэнтугуй? Мунха — балыгыбултуургааналлаахтэрил. Өбүгэлэрбит муҥханы кылынанөрөн таҥаллар эбит. Былыртаастыганынынахтуйаҕыттан, оттонхотоҕоһун бэсмасхаптаһыныттан оҥороллоро. Эр киһи бултуубардаҕына айылҕаҕа сылдьыысуруллубатах  сиэрин-туомунтутуһуохтааҕын бары билэбит.  Оголоргообугэлэрбитбылырбылыргаттанбилинньээнэдылыилдьэкэлбитдьарыктарынтуьунанбилиьиннэрии. Улахандьонулэтигэрытыктабылыиитии. Саха сиригэруескуурсобо балык туьунанбилиьиннэрии : тастутулугун, туьатын, ханнауескуурун, тугунанаьылыктанарын. суохтаах.

• 
  Слайд 13
  

  Туттуллартэриллэр: куел макета(мунха,муусыларчаардар), туттуллартэриллэр( 1 мунха, 2анньыы,1 хамыйах, 2 суур, 2 ачаах, 1 олуур, 1 кехе, 2утумэх, бэчимэ, 6 нырыы, 1сугэ, 2 лаппаакы, луом), сыаргаллах ат,2 утулуктэр,

• 
  Слайд 14
  

  Муҥха былырбылыргыттанэлбэхүгэстэрдээх, сиэрдээх-туомнаах.  Онубиһиги билиэхтээхпит. Муҥха кэмигэрэбэҕэ элбэхкиһи киирэнайдаарыа, этиһиэ, үөхсүө суохтаах. Сахаларөйдөбүллэринэн туохбарытаиччилээх. Дьонкиирэн-этиһэн охсуһан бардаҕына эбэиччитэсөбүлүлээбэт, балыгыттанбэрсибэт . Эбэбалыгынбэристэҕинэ хаһан даҕаны мыымматтар. Муҥхаҕа күөл төһө балыгабэрсибитинонуылыахтааххын, үөрүөхтээххин.Олохпутсайдан  билигиндьонмээнэ-мээнэсаҥарар.Олохмыыныасуохтаахпыт. Күөл төһө балыгыбэрсибитигэрбиһиги махтаныахтаахпыт. Уугатимиритүһэриэ суохтаахпыт. Тимиртүспүт сиригэр балык кэлбэтбуоланхаалар. Муусыласылдьандьоналҕас анньыыларынмүччү тутанкэбиһэллэр.Күөлгэ үлэлииргитигэр сэрэнэнтуттуллуохтаах.  

• 
  Слайд 15
  

  Барытабүппүтүн кэнниттэнхаалбытбөҕү ыраастаанбарыахтааххын, эбэүрдүгэр сыысбөх суохбуолуохтаах. Дьанырыкмаһы тыасаҕатыгар уурдарыахтааххын. Сүрүн сиэри-туомутутустахпытына, биһиги өбүгэлэрбит үгэстэрин умнуохпутсуоҕа. Саха киһитэ бултуутаҕыстаҕына «илиитутуурдаах, өттүк харалаах» кэлэрдиэндэлэҕэ эппэтэхтэрэбуолуо. Булка сыһыаннаах дьонити  айылҕа сокуонунэндэппэккэбилэллэр. Муҥха тэриллэринтөһө билэбитий? Дьонубатыһан тэҥҥэ киирэнмуҥхалаһабыт, бүтүүтүгэр балык үлэстиитигэр өлүүбүтүн ылаат, барабыт. Муҥха тэриллэригэрнаадыйбаппытдаҕаны.

• 
  Слайд 16
  

  Муҥха тэрилиттэнтугуэрэыланбиэрдиэтэхтэринэ, билбэккэбитырааһынан көрөн баран турабыт. Олиһин быһааран суруйуом: Муҥха ийэтэ – балыгымунньантааһарар иһэ. Муҥха кыната – балыгыкүөйэн муҥха ийэтигэркиллэрэр. Туосхотоҕос –  муусанныгаркиирэн баран тимирбэтигэранаан «поплавога». Таастыган – дьаакыр. Ытмас –  муҥханы иккиөттүттэн чардаатыгарсалайармас. Анньыы – ойбонтэһэргэ аналлаахтимир.

• 
  Слайд 17
  

  Хамыйах – ойбонмууһун ыраастыыргаанааллаахкүрдьэх. Ачаах – муусаннынанмуҥханы салайармасбуолар. Олуур –  ыт  мастуорабарбытбуоллаҕына олуйансөптөөх хайысхаҕа хйыһыннарар мас. Көхө – үтүмэх кэлбитинтарданыларкүрүчүөк. Үтүмэх – муҥханы тардар 10–15 миэтирэуһуннаах быа. Нырыы – балыктарыкуттуур, үргүтэр мас. Букурдуктуттартэрилбитинүөрэтэн кэбиһиэх.Үйэ-саас тухарыбэйэҕэр туһалаах буолуо. Биһиги умнубатахпытынасалгыыкэскиллээхыччаппытыгартиийиэҕэ.Бултсиэрэ-туомаумнуллуо

• 
  Слайд 18
  

  Махтал !