Презентация на тему "«Остуоруйа дойдута» орто бѳлѳ5ѳр тѳрѳппүт мунньа5а."

Содержание

• 
  Слайд 1
  

  «Остуоруйадойдута» орто бѳлѳ5ѳр тѳрѳппүт мунньа5а. Иитээччи: Дьячковская В.Р. Мунньахтиэмэтэ: «Саңаүѳрэх са5аланыыта- саңахардыы уhуйааммыт оло5ор, тѳрѳппүттэрбитигэруоннаиитиллээччилэрбитигэр.»

• 
  Слайд 2
  

  Сыала: Сана уэрэхсылыгарулэхайысхатыгар, тэрэппуттэрикыттабиирулэньыматынанулэлээьин, хардарытадьайсыытынинникикэскилэ. Соруктар: О5ону уьуйааннаиитииньымата, тускула. 4-5 саастаах о5олор сэптээхтуксайдалларынситиьэргэнаардааниитииньымалара. Иитэрулэсоруктара, суруннэрэ. 4. Тэрэппуткэмитиэтинталааьын. 5. Тэрэппуттэри кыттаулэ сыллаа5ы былааныырытыы.

• 
  Слайд 3
  

  Ортобэлэхуэрэхтээьининсурунтэруттэрэ Биьигбэлэхпут куннээ5и тутулугунтутуьуу. «Эрчимнээххамсыныыдоруобуйатэрдэ» Эти-хааныуьугуннарарэрчиллиилэр. «Минньигэсастаах сандалы тула» сарсыардаанныаьылык. Уэрэх дьарыктара (ООД -20 мунуутэ) Эт-хаандьарыга нэдиэлэ5э устэ. Иккитэспортзалга (манан футболка, харашортик, удуобнайатахтанаьа, чешка). Нэдиэлэ5э биирдэтаьырдьа (халлаантуругуттанкэруллэн).

• 
  Слайд 4
  

  Күннээҕи тутулук “Остуоруйа дойдута” ортоку бөлөх

• 
  Слайд 5
  
• 
  Слайд 6
  

  Эти хаанысайыннарыы.I этитиитэсуох о5о бэйэтэкэрэныраастыктутта –хаптасылдьаргауэрэтии.1. мыылалаахуунанилиинисуунасылдьыы.2. муннубутунаныраастык, сэптээхтуктыынаргааналплатоктаахсылдьыы.3. туспа бэйэ5э аналтараахтаахбуолуунуирдээьин.II. Остуолкультууратынбыраабылалара.1. СатаанаьыыртэриллэринэнЛуосканы, биилкэни, салфетканытуттуу.2. Ыксаабаккааьааьын. Эр ыстаан баран ыйыстыы

• 
  Слайд 7
  

  «ОҔО ТЫЛЫН-ӨҺҮН САЙЫННАРЫЫ» Кун устатаараастабыгастаахкэмнэараасостуоруйаны, хоҺоону, дор5ооннору, кэпсээннэрикэпсэтииуоннаиҺитиннэрии. Сурунсыалынандьонусэргэни, бэйэтинсаастыылаахтарынкытарыбэйэтинсанаатынуллэстиитэуоннабыҺаарсыытабуолар. Сылтумугунэн: ТылынсаппааҺынханатыы; Бэйэтинтуругунан корон интонациалаахтыксанарагауорэнэр; Санарарсаната, дор5оону санарыытатупсар; Хартыынаны корон туранулаханкиҺикомотосуохкылгаскэпсээнонорор. О5о санатасайдарэйгэтэ Кыыл-котор, транспорт, спорт, уунээйитуьунанхартыына, хаартыска, открытка, альбом коруу, кэпсэтии. Кинигэарааьын: халынчараас, магниттаах, ачыкылаах, угусойуулаах – кинигэмуннугаруларытасылдьантуттуу. Остуолоонньуурунарааьынуларытасылдьантуттуу. Оруоллаах, хамсаныылаахоонньуугатуттулларбэргэьэлэри, малы салытуьаныы. Дьарыктасортугэр аа5ыллар айымньыларыистии, урутбуолбуттугэниахтыы, араастугэникэпсээнырытыьыы. До5ору кытта эйэ5эстик кэпсэтэргэ, кордоьорго, бырастыыгыннарарга, до5ор ал5аьын табыгастаахтыкэтэргэуорэтии. Ситимнээх сана сайдыытаДьонум-сэргэм, дьиэм-уотум. Оонньуубун. Туьакиьитэбин.Сэьэргэьиэхэрэ. Билгэбилиим.

• 
  Слайд 8
  

  Этиинисопкооноруу Аат тылы туохтуурукыттасопкоситимниир. Кэлэркэмнээхтуохтуурукыттасопкоситимниир. Кэлэркэмнээхтуохтуурараастаантуттуллуутунбилсэр (барыыьыбын, барыа5ым, бардарбын). Сыьыаттуохтуурутуттар. О5о утуйда, турда (о5о утуйантурда). Холбууэтиинионорор. Мин санаабар,… то5о диэтэххэ, … Ваня таьырдьа та5ыста, онтон Дима билигин да танаолорор. Ийэммохпутэ, олиьинытаабытым. Дор5оону чуолкайдыксанарыы торообуттылын бары дор5ооннорун арааранистэруоннасанарар; тылгачопчу дор5оон баарын-суо5ун ойдоонистэр; чопчу дор5оон тыл хайаоттугэрбаарынэтэр; -тыл иннигэртурар аьа5ас дор5оону арааранистэр; Уус-уран айымньыныбилсии Кэпсиир, оонньоонкердорор: Айымньыисхоьоонунырытыьар, кэпсиир: Ойуттэнэтэр, дор5оонноохтук санарар.

• 
  Слайд 9
  

  ҮӨРЭХ СҮРҮННҮҮР БЫРАГЫРААМАТЫГАР ҮӨРЭХ УОБАЛАҺА «О5О БИЛЭР – КӨРӨР ДЬОҔУРУН САЙЫННАРЫЫ» Ахсаан Ахсаансудургуойдобуллэрин (он, быьыы, кэрин, хайысха, бириэмэ, ахсаан, чыыьыла, сыыппара) билсэр, математическайсатабылга (арааарар, холбуур, тэнниир, уоскэтэр, наардыыр, болохтуур, ахсаан аа5ар) эрчиллэр, уерэнэр, сенсорнайторуттэрин (истэр, керер, сытыр5ыыр, бигиир, быьаарар, холуур) сайыннарар, тулалыыр эйгэ5э айыл5а5а соптоохсыьыаныолохтуур. Он, Суруноннору (манан, хара, кыьыл, куех) уонна он эгэлгэтин (ча5ылхай кыьыл, харанакыьыл, чээлэкйкуех, от куе5э, халлаан куе5э) билэр, араарар, наардыыр, болохтуур. Быьыы (форма) «Тогурук», «ньолбо5ор», «муннуктаах», «ус муннуктаах», «туертмуннуктаах» быьыыларыкерен, бигээнэттик, предмет быьыытынбыьаарар, наардыыр, болохтуур. Тогурукбыьыылаах предмет токунуйэр, муннуктаахтокунуйбэтдиэнарааранойдуур. Геометрическайфигуралары (тогурук, ус муннук, туертмуннук, квадрат) билсэр, араарар. Кэрин«Кыра», «улахан», «уьун», «кылгас», «урдук», «намыьах», «кэтит», «синньигэс» кэриннэрибилсэр. Эттиктэри, предметтэритэннээн, холоонкэриннэринбыьаарар, наардыыр, болохтуур, кэрчик, сурааьынкеруннэринбилсэр, араарар. Хайысха «Манна», «итиннэ», «уеьээ», «аллараа», «инники», «кэнники», «чугас», «ыраах», «уна», «ханас» хайысхаларыбилсэр. Хайысханыбэйэтигэрсыьыаран (уна, ханасилиим, уна, ханас ата5ым, иннибэр, кэннибэр) быьаарар, туьааннааххайысханансопкохамсанар. Ханастанунадиэнойдобулубилэр, тутуьар. Икки тэн болох, предмет онуттэн (дьуьунуттэн), быьыытыттан (форматыттан), кэриниттэн, хайысхатыттан (хайадиэкитурарыттан, сытарыттан) тутулугасуохмэлдьи тэн буолар, ахсаанауларыйбатдиэнсурунойдобулуылар. Ахсаан «Биирахсаан», «элбэхахсаан», «эбии», «ко5урэтии» туьунанбастакыойдобулуылар. «Биир», «элбэх», «элбээтэ», «а5ыйаата», «тэн», «соччо» диэнойдобуллэрибилсэр, суоттуур. Биэскэдиэри (1,2,3,4,5) оро-таннары аа5ар. Ороаахтаххаахсаанэбиллэр, таннарыаахтаххааччыыр, ко5уруур диэнойдобулуылар. Бутэьикчыыьыла, предмети, боло5у тумуктуурун (барыта ус чааскыбуолла) билэр.

• 
  Слайд 10
  

  Натуральнайэрээттуьунанойдобулубилсэр. Чыыьылаларутуу-субуубииринэнэбиллэннатуральнайэрээтиуоскэтэллэр, биирдиичыыьылачопчумиэстэлээхдиэнбилэр. Эрээккэчыыьыламиэстэтинбыьааранкэрискэахсааннауерэнэр. Оро аа5ыыга инникитурарчыыьылакэннигэр турардаа5ар кырабуоларынбилэр. Болохтоонтуьааннах чыыьыла5а соптубэьэрпредмети аа5ан араарар. Икки боло5у бииринэн эбэн,ке5урэтэн тэнниир (суоттуур). Сыыппара, чыыьылатуьунанойдобулуылар. Сыыппарачыыьыланыкордорорбэлиэ, олиьинсыыппара чыыьыла5а тэн ахсааннаахдиэнбилэр.Сууккакэмин (сарсыарда, кунус, киэьэ, туун) ситиминбилэр, быьаарар.«Бэ5эьээ», «бугун», «сарсын», «хойут», «сотору» ойдобуллэрибилсэр.  

• 
  Слайд 11
  

  Тулалыыр эйгэ Тулалыыр оло5у билиьиннэриисуруннээниккитиэмэ «Мин уоннадьонум» , «Тэрээбутдойдум». «Мин уоннадьонум». О5о бэйэтинтуьунан, аатын, араспаанньатын, сааьынуоннаатын о5олор тустарынанбилэр; аймахтара- ийэ, а5а, эбээ, эьээ,убай, эдьиий, сурус, балыс, кутуэт, санас, аба5а, таай, атындьоннор. Эбугэлэртылынануус-уран айымньылара, итэ5эллэрэ; Тулалыыр предметтэрхаачыстыбалара, туохтаноноьуллубуттара, дьуьуннэрэ, уопсайааттарынанбэлэхтээьун, араарыы; Оонньуурдар: дидактическай, техническай, предметнэй,сахалыы; Дьиэтээбириннэрэ, идэ5э, улэ5э туттуллартэриллэр; Иьиттэр: чэй, миин Саха сирэуьун, тымныыкыьыннаах, кылгас, куйаас, урунтууннээх, киирбэткуннээхсайыннаах, ирбэт тон буордаах, урдуксымаратаасхайалардаах, элбэхулаханорустэрдээх, урэхтэрдээх, куеллэрдээх, киэн, нэлэмэнхочолордоох, алаастардаах, арааскунду эн хостонорбаайдаах, кундутуулээхтээх, тыйыс айыл5алаах, киэнсиритайаансытар хоту дойду диэнсурунойдобулуылар. Торообутдойдутун айыл5атын, сирин-уотун, уунээйитин, уенун-койуурун, отун-маьын, которунсуурэрин, кыылын-суелун, балыгын, куьун-хааьын, сиртэнхостонорбаайынбилсэр. Дьылкэминэн айыл5а костуутэ, дьон-сэргэ оло5о-дьаьа5а уларыйыыларынбилсэр, ойдуур. -

• 
  Слайд 12
  

  «ОҔО КЭРЭНИ ӨЙДҮҮР ДЬОҔУРУН САЙЫННАРЫЫ» Ойуулуурдьүһүннүүр искусство туһунанөйдөбүлэ: Ойуулуур - дьүһүннүүр искусство айымньыылараараасньымананоҥоһуллаллардиэнөйдөбүлүылар. Живопись, графика киистэнэнойууланаллар: скульптура мэһийиллэн, сыбаан, чочуйулланоҥоһуллардиэнөйдүүр, билэр. Араасньыманантуһананойуулуургаүөрэнэр. Оҥоһуктарыгар, айымньыларыгартулалыырэйгэҕэсыһыанынкөрдөрөр. Декоративнай - прикладной искусство сүрүнкөрүҥүнэн орнамент арааһабуолардиэнбилэр. Орнаменынандьиэни, дьиэараастэрилин, иһити - хомуоһу, таҥнартаҥаһыкиэргэтэллэрдиэнөйдүүр. Орнамент ойуутаараас, тус - туһунансуолталаахдиэнөйдөбүлүылар. Саха орнаменынсүрүнойууларынсуолтатынбилэр, араарар, быһаарар, уруһуйдууүөрэнэр.

• 
  Слайд 13
  

  Тутуу : Тута үөрэнэригэруһатыы, үрдэтии, бүрүйүү, сыһыарытутуу, холбооһун, кэҥэтии, биллэҕэбыраҕыы, туорасабыыкурдукньымаларыбилэр. Кирпииччэнитуруоруу, кэккэлэччи, төгүрүччү, түөртмуннуктуу, утуу-субуу, сыһыарыуурталыырысатыыр. Конструкторы туһананараасмоделытаҥар, оҥорор. Бэйэтэбылааннаанэбэтэруруһуйунан (схеманан) сирдэтэнайантутар. Сууллубатгынаэрдэттэнбылааннантабыгастаахсирибуланкээмэйин, быһыытын, матырыйаалын, хайысхатынтаба талан тутаргаүөрэнэр. Туттулларматырыйаал (кубик, кирпииччэ, хаптаһын, буруусуо.д.а.) туохуратылааҕын, хайдахтуруктааҕынбилэр, туттарыгаронуучуоттуур.

• 
  Слайд 14
  

  «Уус-уран айыы» (уруhуй) Уна, ханасэбэтэриккиилиитинэнтэннэуруьуйдаанкеренбэйэтигэртабыгастаахсуолубулар. Харандааьынан, киистэнэн, миэлинэнбарыллаануруьуйдуурга, тогуруччу, конотук, долгуннуу, туруору, сытыарысотон, суруйанойуулуургауерэнэр; бэлэмомоонукырааскалыыр. Боростуойбыьыылаахэттиктэриойуулуур. Тогурук, ус муннук, квадрат, ньолбо5ор, туортмуннукбыьыылаахэттиктэрикеренолоронойуулуур. Хас да ойуунухолбоонбиирисхоьооннуур, боростуойсахаоьуорунбэлэм фона онорор, ойтон, санаанкерен, уус-уран айымньыттан, корон олоронуруьуйдуур. Дьылкэмин, туун, кунусойдобулун, айыл5а уларыйыытын, уунээйи, кыыларааьынтутулунтулалыырэйгэкостуутуттэнайанойуулуур. Алтасурунонубилэр, кытархай, борон, сырдыкхаллаан куе5э онуараарар. Он сырдыгын, харанатынараарарга, онубулкуйандьуерэлииргэуерэнэр. Онноркомолорунэнтулалыырэйгэ, киьитуругункордоруеххэсобунойдуур. Ыраах, чугастурарэттигихайдахуруьуйдуурусатыыруоннаэттикпропорциятын хара5ынан холоононорор, кырааскалыыруоннаоьуорунаноноьуктарыкиэргэтэр. О5о манныксахалыыорнаменнарыбилэр, сатаануруьуйдуур. 4-5 саастаахтар. «кэрдиисойуу», «Тынырахойуу», «тараахойуу», «тиисойуу», «Сибэккиойуу» (ньыма).

• 
  Слайд 15
  

  «Уус уран айыы» (мэhийии, аттарыы) Мэьэйии Пластилинынанулэлииуерэнэр. Сыбаанонорууараасньыматынбилэуерэнэр, сатаантуьанауерэнэр Ытысиккиардыгар, кононьуургаараастаан (коно, токунукгына) хатайдыыуерэнэр. Хаптаччыбаттыыр, тэллэччитардар, сыьыарытутан, имэрийэнхолбуургауерэнэр. Тарбах тоботунэнтобулу, дьолобаттыыр, тэллэччитардауерэнэр Сыьыарытутан, имэрийэнхолбууруерэнэр. Тарбах тоботунэнхаптаччытутар, чорбоччутардауерэнэр Аттарыы   О5о араасонноох кумаа5ылары табатыкдьуерэлээнсыьыарарга, соптоохону (фону) талан ыларгауерэнэр. Бастаанбииронноох кумаа5ыны онтон 2-3 онудьуерэлиисилимнииргэуерэнэр. Кырыйбаккаэрэбэлэмоьуору, ойууну, "малы-салы" сыьыараруерэнэр. 4-5 сааьыттанкыптыыйынантуттауерэнэр. Кумаа5ыны бук тутанквадраттанкенемуннугу, кенемуннуктан ньолбо5ору, квадраттантегуругу, ус муннугу, кылгас, синньигэс, кэтиткэрчиктэри, хараххолооьунунанкырыйар. Исхоьоонноохулэниенун, быьыытын, кээмэйин, балаьыанньатынкерен, наардаансыьыарауерэнэр. Кумаа5ыны, килиэйикэмчилээнтуттаргакыьаллар, улэтинхарыстыыр, са5алаабытын бутэрэуерэнэр.

• 
  Слайд 16
  

  ҮӨРЭХ СҮРҮННҮҮР БЫРАГЫРААММАТЫГАР ҮӨРЭХ УОБАЛАҺА «ОҔО ЭТИН - СИИНИН САЙЫННАРЫЫ» О5о кыра5ы, кытыгырас, сылбыр5а, сымса, имигэс, бэйэтинкыанарчэбдиктуруктаахбуоларыгархаамыы, сууруу, ыстаныы, ыттыы, сыыллыы, быра5ыы, хабыыкурдуксурунхамсаныылар, сарсыардаанныэрчиллии, Сахалыыхамсаныылаах, курэхтэьиилээхоонньуулар, араасаналэрчиллиилэруонна кун салгын, уусуолталарынойдуур, сыаналыыр, сатаанхамсанарга, эрчиллэргэдьулуьар, кыьаллар, уорэнэр. Ыстаныы : ыстанаргатурарбалаьыанньатынбилэр, миэстэттэн 40-50 см уьунуыстанар. Ыттыы : туруорутураркирилиэскэыттар: 1.5 урдуктээхкирилиэскэыттар, туьэр, кэккэлэьэтураркирилиэскэкэьэр. Сыыллыы : сыылларыгартобуктаанэттиктула, эттиктэриккиардыларынанбарар. Кэнникитобуктаансыыллыыарааскэрунунсатыыр:ыскамыайкаурдунэнтобуктаан, тонолохтоон, кэннинэн, тэбэтунэнмээчигианньаанньауо.д.а. Сиргэумса , ыскамыайка5а сытанилиитинэнтардыьансыылларысатыыр. Быра5ыы , хабыы: Мээчигиуна-ханасилиитинэнкыыратан, алларааттануэьэ, быанэнуэ быра5ар, эттикиккиардынан бэйэ-бэйэ5э мээчигиалларааттан, кэтэхтэнтаьааран, 1,5 м иккиардыгарбырахсар, ытыьынтаьынан быра5ан баран хабар. Мээчигисиртэнтэйитэр, мээчиги хабар. 4-5 тэгулсубуруччусиртэнтэйитэр.

• 
  Слайд 17
  

  «ОҔО УОПСАСТЫБАҔА СЫЛДЬАРЫН-БОДОРУҺАРЫН САЙЫННАРЫЫ» О5о бэйэтинбилиниитэ О5О «мин киһибин» диэнөйдүүр, билинэр. Мин кыыспын, ийэбуолараналлаахпын, олиһин мин нарын-намчы, аһыныгас, кыһамталаах, ийэбэркөмөкиһитэбуолуохтаахпындиэнөйдүүр. Мин уолбун, олиһин мин күүстээх - уохтаах, хорсун - хоодуот, кыаммаккакөмөлөһөр, мөлтөҕүкөмүскэһэр, аҕабаркөмөкиһитэбуолуохтаахпындиэнөйдүүр. Бэйэтинуйулҕатынтуругун (үөрүүтүн, хомойуутун, кыыһырарын, куттанарын) билэр, сатаанбыһаарар. Киһиэхэкуһаҕаныбаҕарбат, куһаҕаныоҥорбот, сыыһаны -халтыныбырастыыгынар, эйэҕэсбуоллахпынаайыымайгылаах, күнсанаалаахкиһибуолуомдиэнөйдүүр.

• 
  Слайд 18
  

  Киһиргэс, ымсыы, кэччэгэйбуолар, киһиитэҕэһинкүлүүгынар, сэтэрииркуһаҕан, түктэрибыһыыдиэнөйдүүр, билэр. Уорар, сымыйалыыр, алдьархайгатүбэспитибыыһаабат, кырдьаҕаска, кыаммаккакөмөлөспөтанньыы, куһаҕанкэмэлдьидиэнараарар. Олиһин, айыыкиһитинкурдукаһыныгас, күнкиһитинкурдуккөмүскэсбуолуохтаахпындиэнбигэтикөйдүүр. Бэйэтиномугунбилэр (мин сахабын, эбээммин, эбэҥкибин, юкагирбын, долгаммынуо.д.а.). Олиһинкиэҥкөҕүстээх, холку, эйэҕэс, аламаҕайбуолуохтаахпын, оччоҕунамиигинтөрөппүттэрим, доҕотторум - атастарым, дьонум - сэргэм бары таптыахтара, убаастыахтарадиэнөйдүүр. Чэнчистиктуттар, бэйэтинкөрүнэр-харанар: таҥаһын - сабынхомунар, баттаҕынтараанар, атаҕынтаҥаһыныраастанар, куурдунар, тыҥыраҕынкырынар. Харыстанарсиэритутуһар: тииһинсуунар, айаҕынсайҕанар, сирэйин, илиитинмыылалаансуунар, ыраас - чэбдикбуоллахпынадоруобайбуолуомдиэнөйдүүр. Доруобайкиһиүчүгэйдикүөрэнэр, үлэникыайар, ыарахантанчаҕыйбатдиэнбилэр. Сайынэлбэхтиксөтүөлүүр, күнуотугарсыламнааһын, дьылханныкбаҕараркэмигэрсибиэһэйсалгыҥҥасылдьыы, үлэлээһинтуһатынчуолкайдыкөйдүүр, билэр. Күн-дьылтуругуттанкөрөнсөпкөтаннар. Ыалдьан баран эмтэнэрдээ5эр, ыалдьыбаккасылдьанхарыстанарордуккөдьүүстээхдиэнөйдүүр. Олиһин режимы тутуһуу (кэмигэр утуйуу, аһааһын, прогулка), сарсыардааннызарядка, физкультурнайдьарыктар, элбэхвитаминнаахаһылык, сибиэһэйоҕуруотаһа, фрукта, сир аһа, эмтээхотторкиһидоруобуйатынбөҕөргөтөллөрдиэнөйдүүр, билэр. Чэбдик,доруобайбуоларгадьулуһар. Дэҥтэн, оһолтонхарыстанаүөрэнэр: уоту-күөһү, элэктричествоны, биилээ5и – уһуктаа5ы сатаантуһанар. Дэн-оһолтаҕыстаҕынабэйэтигэруоннаатынкиһиэхэмаҥнайгыкөмөнүоҥороргоүөрэнэр, йод, зеленка, тымныыкэмпириэс, бэрэбээскисуолталарынбилэр, сатаантуттар.Суһалкөмө, баһаарынайсулууспа, милииссийэоруолларынбилсэр,суолталарынарааранөйдүүр, түгэнигэрсатаантуһанар.