Презентация на тему "Суттен кылган чемнер"

Содержание

• 
  Слайд 1

  суттен кылгантывачемнер

  Быштак-оол Ш. М. Монгуш Ч. Ш.

• 
  Слайд 2

  Суттугшай.

  Сүттүгшай — тываларныңэңынакчемишынарлыгсуксуну, хүндүткелсуксуну. Сүттүгшайкижиниңсуксаанынэкихандырар, күшкиирипсергедир. Инексүдүнденаңгыда, хой, өшкүсүдү-биле сүттээншайкайгамчыкчаагай. Тевесүдүндедус, күжүрхөй, ынчангашбаштайшайжедускагбайн, соонданемепалзаэки. Откапаштысалгаш, сугнукудар, соктааншайны база хөйэвес дусту каггашхайындырар. Хайынганшайсаргарып, чемикээрге, кырынчесүттүкудар. Аргалыгболзачигсүт-биле сүттээш, быжырсаарар. Шайныңсүдүбышкансоондахөнекчешүүрдамчыштырхымыш-биле кудар. Шаарныылгаар. Шайгахамаарышканулусчучаңчылдаркайыкөвей. Чижээлээрге, хүндүлээнкижизингешайкудупбээрде:  Ада-өгбедендамчаан Ак чемниндээжизи, Келирүениоштаан Кедергейхүндүткелдиңбирээзи — Ак сүттүгшайымны АалчыСилергесундум, — дээш, шайлыгаяанийихолдапсунупбергеш, хөнээншайы-биле база таваккачемниооңбаарынгасалырчурумнуг.

• 
  Слайд 3
  
• 
  Слайд 4

  Быштак

  Быштак – тываулустуң база өске-даачоннарныңчиирчеми. Быштакболза акчемнерге хамааржыр. Тыва чоннуңёзузундаболзабыштактыдагылганыңсүзүктүгчемидепадаптурар. Тываларкожуунбүрүзүндебыштактыкылыптурар. Быштактыңдаштыкыхевириболгашкылыпалыраргаларыкожуунбүрүзүндеаңгы-аңгыболуптурар. Башкысүттүхойтпактапалгансоондабыштакты кылыр. Таңдыдагаанчерлергебыштактыалбанапаар. Биркалбакыяшкырынгабыштактысалгаш, дагылгалыгчергесалыпкаар. Дагылгакылганчергехамнаанхамнаролбыштактыоранээзичеттириптураркылдыралганырлар. Бурун шагдатөрелдежип-аалдажырда, бир хап быштактыалбанбелеткепалыртурган.

• 
  Слайд 5
  
• 
  Слайд 6

  Ааржы

  Тиккен хойтпактың сарыг-суункеденхапка, азы кеденшоодайгааксыпкааптарга, өлааржыолболур. Өлааржыныаякортужеөйлепалгаш, ооңкырындывахайындырыпкаансооксүткуткаш, чаш уругларчемгерер. Бирчамдыктаөлааржыныолхевээрзин база чиир. Тываларааржынысуксунчемидижир. Чай шагдатараасуггарганкижисуксайбергеш, өлааржынысооксуггахоюдупкаш, суксункылдырижипалыр. Өлааржылыгсугнуижерге, кижиниңбоостаазыыжыпаарбасдижир. Кеденхапта азы кеденшоодайдаөлааржыын шары кежингетөккеш, хүнгекургадыр. Улугшыгыүнебергенөлааржыныдеспигеургаш, огкырынгакааңхүндүскаапкаарга, хүнкараангакончугкадар. Кадырыпкаанааржыныхашалгыданкылганхаптаргаургаш, аксыншарыпкаар. Ааржы белен үрелбесболур. Аңчыкижилерниңтайгагачадырынгабир хап ааржыкажанкезээдетурар. Олчадыргакелгенкижиолааржыныөйлеп чип алгаш, ол-ла черингехавы-биле азыпкаар бурун чаңчыл бар.

• 
  Слайд 7
  
• 
  Слайд 8

  Хойтпак

  Хойтпак – тыва улустуңижер-чиирчеми. Хойтпакакчемнергехамааржыр. Тываларныңтөөгүзүндеболгашкультуразындахойтпактыэңбурунгу, эңхоолулугболгашэңсүүзүннүгчемидепсанаптурар. Шаандаөг-буле бүрүзүсааринектигчораанболгашхойтпактаардоскаарлыгчораан. Кижи хиредоскаарлыгболгулаар. Бирпаштыңдоскаарыдээргебиртигер азы бирпаш долу хойтпакболур.

• 
  Слайд 9
  
• 
  Слайд 10

  Саржаг

  Саржаг, чөкпектиколдуундахой, өшкүнүңыштайаараккадырыпкаанхырнынгакудар. Мал-маганболгашаң-меңсыңыйларынгасаржагны база тускайлапкудар. Турнуктурупчыгганөремениулугпашкахайындырарга, баштайсаржагылгалыбээр. Ылгапалгансаржагныбаштайсавадолдурчыыпалгаш, ооңсоондаүрүпкаанхой азы өшкүхырнынгакудупалыр. Сыңыйлыгсаржагныкалбакыяшкырынгасалгаш, орун алдынга суп каар. Тыва кижиниңамыдыралынгасаржагэң-не хоолулуг чем болур. Уруг-дарыггахереглээрсаржагшагныңдөртээлчээндеалбантурар. Өггехүндүлүгкижикелирге, ыяап-ла саржаглыг чем салыр. Кыштыңкончугсоогундасаржаглыгчемни чип аарга, донмасболур.

• 
  Слайд 11
  
• 
  Слайд 12

  Чокпек

  Чөкпек — сүтаймаанданкылганак чем. Турнукканөремехайындырарга, баштайсаржаатускайланыпаңгыланыр, онухырынгакудупалыр. Адактыңсөөлүндесаваныңдүвүнгечөкпекартар, олчөкпекти база-ла хой азы өшкүхырнынгадолдуркуткаш, шөлээнчергешыгжаар. Саржаг-биле чөкпектикалбакыяшкырынгасалыпшыгжаар. Чер-чердечөкпекти, саржагныкылырыаңгы-аңгы. Шынаачерниңаалдарычодураалыгчөкпеккылыр. Чодураанычыггаш, тараасогаажынгачуурасоктааш, хүнгекадырыпалыр. Олкадырыпалганчодураагачөкпекккехолуур. ЧодураалыгчөкпектиШагаахүнүндебузарчаңчылтурган. Кым-биркижиниңөөнгешагаалапкелгенулускачодураалыгчөкпектисонуургадыпчиртир. Тайга черниңаалдарыайлыгчөкпеккылыр, бестиг, үүргенелигчөкпеккылырчораан. Бестикаскаш, арыглапкургаткаш, бир хап долдурчыыпалыр. Айныкаскаш, база-ла арыглапкургаткаш, хапкачыыпалыр. Үүргененичыггаш, арыглапаштагылааш, таарыштырхооргаш, тускайхапкадолдурурупалыр. Хайындырганчөкпеккебелеткепалганайын, безин, үүргенезинтаарыштыр холуй ургулаптар. Амыдыралдыңбергеүезинде, частыңкадыындабестиг, айлыг, болгашүүргенелигчөкпектибускаш, уруг-дарыгчемгерер.

• 
  Слайд 13
  
• 
  Слайд 14

  Ореме

  Өреме – тыва улустуңболгашөске-даачоннарныңчиирчеми. Өремеакчемнергехамааржыр. Тыва чоннуңёзулалындаболзаөггехүндүлүгкижикээрге, албаншайхайындырар. Ынчааргасалырдалган, тараа, боова, боорзакчокболза, ажыгэвесөременитаваккасалыр. Чаасаггансүттүулугпашкадолдуркудар. Өремелээрсүттү пар дыттыңбудуу-биле долдуродаар азы кургаг тал-биле одаар. Эртенгисаалданыдооскаш, шойпашкакудупкаансүттүожуккатиптер. Ава кижиоттуодавышаан, паштасүттүхайгаарапкөрүпорар. Сүтхөөреп орда, холахымыш-биле саарар. Сүттүңкөвүүнүндүрсаарыпкаш, оттучавырылдыптар. Өремекылынболзундээш, сүттүгпаштычиңнедиродаар. Сүттүңкырыөремеленибээрге, кош ожуккапаштыэзипкаар. Пашиштингесүтхүннүбадырөреметыртыптурар. Өременикежээликтейхымыш-биле сояр, кыдыынсивиртииш-биле адырар. Өременисойгашчыыптурарыулугхууңга азы улугтаваккаовааландырсалыр. Өременисавадолдурчыггаш, ажыдыптурнуктурар. Чаасойганореме-биле тарааөремелепчиир. Чаасойганөременишайга база каапчиир.

• 
  Слайд 15
  
• 
  Слайд 16
  

  Кичээнгейинердээшчеттирдивис!