Содержание
-
Тақырыбы: Малдың шығу тегі
Орындаған: Маратов Е.Ж. Тобы: 201 Тексерген: Долдашева Г.К Астана 2016 Презентация
-
Жоспар:
Малдардың шығу тегіне жалпы сипат Қойшаруашылығы Ірі қара өсіру Құсшаруашылығы Жылқы шаруашылығы Қазақстандағы мал шаруашылығы
-
Малдардың шығу тегіне жалпы сипат
Малдың шығу тегі - малдың пайда болуы жөніңдегі зоотехнияның бір саласы. Малдың шығу тегі жөніңдегі ғылым қолда өсірілетін малдың зоологиялық жіктеуде алатын орны, қолға үйрету кезінде пайда болған өзгерістері және олардың дамып жетілуі, қолға үйретілген алғашқы мекені мен уақыты, оның таралуы, белгілі бір мал түлігінің нақтылы жабайы тегін анықтау мәселелерін шешеді. Қазіргі уақыта қолда өсіретін малдың барлық түрлерінің арғы тегі жабайы хайуанаттар болғаны белгілі болды. Оларды қолға үйрету — күрделі де ұзақ үрдіс. Жабайы және үй малдарының дене құрылысын салыстыру, будандастыру, палентологиялық және археологиялықзерттеу деректері негізінде үй малының барлық түрлерінің арғы тегі толық анықталған. Мысалы, мүйізді ірі қара малдың арғы тегі - жабайы тур, қойдың арғы тегі – арқармен муфлон, жылқының арғы тегі - тарпан мен құлан, тауықтың арғы тегі - банкив тауығы, үйрек тұқымдарынікі - барқырауық жабайы үйрек, үй қазыныкі - жабайы сұр қазекені көрсетілген. Малдың шығу тегін және пайда болу жолын зерттеу арқылы, олардың үйретілген жүздеген ғасырлар бойында пайда болған пайдалы өзгерістердің сырын ашып, қазіргі кездегі малдың өнімдік және тұқымдық қасиеттерін жетілдірудің нақтылы тәсілдерін білуге мүмкіншілік туғызады.
-
Қойшаруашылығы
Қойларсүтқоректілеркласына, қостұяқтыларжәнекүйісқайыратындартобынажатады.Олардыңарғытектеріжабайымуфлоннан, арқардан, аргалиденжәнежалдықошқарданшыққан. Қойдыңжабайытүрлеріқазір де бар. Олардыүйқойларыменбудандастыруғапайдаланады. Қойларбұдан 9-10 мыңжылбұрынқолғаүйретілген. МуфлондарКавказдың, Иранның, Түркияныңтаулыаудандарында, Жерортатеңізініңаралдарындамекендейді. Олардыңденебітімішағынширақкеледі, ал түсіқоңыр-жирен. Жүнібіркелкіемес, іріқылшықтыжәнеқысқатүбіттентұрады. Үйқойларыменшағылыстырғандамуфлондарөсімталұрпақбереді. Тау мериносы — асканияновада академик М.Ф. Ивановтыңбасшылығыменбиязыжүндіасканиялыққойлардымуфлондарменшағылыстыруарқылыараластұқым. Қойларсыртқыбітімібойыншамуфлондарғаұқсасболғанымен, жүнібіркелкібиязы, жақсытехнологиялыңқасиеткеие.
-
Қойшаруашылығыныңдүниежүзіндегі аса іріаймағы — Аустралияныңшөлейттіаудандары. Қойдыңбасымкөпшілігіжекеиелергенемесекомпанияларғақарайтыніріқойшаруашылығындаөсіріледі. Ондайшаруашылықтар "шипстейшнз" депаталады. "Шипстейшнз" ондаған, кейдетіптіжүздегенмыңгектардыалыпжатады. Оныңеңүлкенініңауданы 2 мыңкм²-денасады. Мұндабірмезгілдегіқой басы 10—20, тіпті 50—100 мыңғадейінжетеді. Қойбүкілжылбойытабиғижайылымдардажайылыпбағылады. Көбінесежоғарысапалыжүнберетінбиязыжүндіқойтұқымы — Аустралия мериносы өсіріледі. Гоулбернеқаласында осы қойға "Үлкен Меринос" депаталатынескерткішорнатылған.[1]
-
Муфлондардансолтүстікқысқақұйрықтықойларшыққандегенжорамал бар. Арқарлар Арал мен Каспий теңіздерініңарасындағыдалалыаудандардымекендейді. Экстерьеріжағынанмуфлондарғаұқсайды, бірақірі, аяқтарыұзынкеледі. Жүніжирен-қоңыр, біркелкіемес. Арқарлардан май құйрықтыжәнеұзынқұйрықтықойлар, соныңішіндемериностартараған.Аргали — еңіріжабайықой, тірілейсалмағы 240 кг тартады. Қошқарларыныңмүйізіірі, иір-иіркеледі, салмағы 16-18 кг. Жүнібіркелкіемес, ңара-ңоңыртүсті. АргалиларТянь-Шаньныңтаулыаудандарында, Станов жотасында, Камчаткада, Канада мен АҚШ-тыңжартас-тытауларындамекендейді. АргалидіңтүрлерінеҚазақстандағыарқарлар, Сібірдегічубукилер (немесеқарқой-лары), Канададағыжуанмүйізділержатады. Арңарларүйқойларыменөнгіштүңымбереді. ОларҚазақстандабиязыжүндіқойлардыңжаңатүңымы — қазақтыңарқар-мериносыншығаруғапайдаланылды. БүлмалдарҚазаңстан мен Қырғызстанныңбиіктауларындағыжа-йылымдарғабейімделген. Қүйрыңтыңойлардыаргали-деншыққандепесептейді.
-
ЖалдықойларСолтүстікАфриканыңтаулыауданда-рынмекендейді. Алдыңғыжағыешкігеүңсас: мүйіздері эллипс тәрізді, саңалы бар, көзойығы мен түяңтарыныңарасындағыкішкентайбезіжоқ. Артңыбөксежағы, керісінше, қойдікінеүңсас. Құйрығыедәуірүзын, тұяқтарыныңарасындакішкентайбездері бар. Жалдықойлареуропалықжәнеазиялықүйңойларыменшағы-лыспайды, жабайыңойдыңбүлтүрі — африкалыңтүқым-ныңарғытегі.Жабайықойлардықолғаүйретудіңжәнеолардыңежелгітүңымдарыншығарудыңбірнешеошаңтары: Оңтүстік-Батысжәне Орта Азия, ОңтүстікЕуропа мен Солтүстік Африка болғаныбелгілі. Алгашындақойларңылшықжүндікелген. БүданекімыңжылбүрынңүлиеленушімемлекеттердеКішіАзияда (Ассирия, Вави-лония) жәнеЗакавказьяда (Колхида) алғашқыбиязыжүнді, жүнібіркелкітүбіттентүратынңойларшығарыл-ды. Қойдыңмүндайтүріншығаруүлкенжетістікбол-ды. ЕуропағабиязыжүндіқойларКіші Азия елдеріненәкелінген. Іріқылшыңтыңойлардыбиязыжүнділерменшағылыстырунәтижесіндөбиязыжәнебиязылаужүндітүңымдаралынды.
-
Ірі қара өсіру
– Дүниежүзіндекездесетініріқараларжәнеолардыңшығутегі. Іріқараныңәртүрліаймақтыңтопырақ, ауарайыжағдайынабейімделгенкөптегентүрлері бар. Мысалы, зебу өркештісиырышығутегіжағынансиырғажақынсүтқоректіжануар. Ғалымдарб.з.б. 3-2 мыңыншыжылдарыЕгипеттежәнеКішіАзиядақолғаүйретілгендепжорамалдайды. Африка, Американың тропик жәнесубтропикаймақтарына, ТаяуШығыста, Балқандатараған, СССР-де Азербайжан, Орта Азия республикаларындаөсіріледі. Ыстықауарайынабейім, азықтаңдамайды. Зебу өркештісиырыныңерекшелігішоқтығыныңүстіндесалмағы 5-8 кг-ғажететінөркешіболады. Басы жеңіл, мойнықысқа, бөксесі, көкірегіқұшық.
-
Ал, Санта-Гертрудасиыры осы Зебу бұқасыменАҚШ-тың Техас штатындатіршілікететіншортгорнсиырыменбудандастыруарқылышығарылғанеттітұқым. Олжекетұқымретінде 1940 ж. қабылданған. Көптегенелдердеөсірілетінсүтті, еттітұқымныңбірібұлСимментальсиыры. БұлтұқымШвейцариядашығарылған, бірақсүті мен етініңсапасыжоғарыжәнежақсыжерсінетінболғандықтанкөпелдергетараған. Европа, Африка, Азия, Америкадаөсіріледі. Бұлсиырларданбасқадүниежүзіндеукраинныңақбассиыры, латыштыңқоңырсиыры, бушуевсиыры, қырдыңқызылсиыры, холмогорсиыры, қара ала сиыр, ярославльсиырыжәне т.б; ал сүтті, еттітұқымдардан: алатаусиыры, бестужев, кострома, қорған, лебедин, швиц, шортгорнсиырлары; еттітұқымдардан: абердин-акгус, герефорд, қазақтыңақбассиыры, қалмақсиырларыөсіріледі.
-
Ірі қара өсіру қоңыржай белдеудің табиғи және мәдени жайылымдармен жақсы қамтамасыз етілген орман, орманды дала, дала аймақтарында жақсы жолға қойылған. Дүниежүзі бойынша ірі қараның мал басы 1,3 млрд-қа жетіп отыр. Өндірілетін сүттің барлығын дерлік, ал еттің 35%-ын осы ірі қара малы береді. Интенсивті сүтті және етті-сүтті бағыттағы мал шаруашылығы дамыған елдерге тән, оларда мал қолда да, жайылымда да бағылады. Өнімділік өте жоғары болғандықтан, бұл шаруашылық саласы жылдан-жылға өркендеуде. Етті бағыттағы мал көбінесе қоңыржай және субтропиктік белдеулердің неғұрлым құрғақ аудандарында таралған. Онда экстенсивті отарлап жайылымда бағу және көшпелі мал шаруашылығы басым келеді. Дүниежүзінде етті ең көп өндіретін елдер қатарына АҚШ, Қытай, Бразилия, Аргентина және Ресей жатады.[1]
-
Сүтөндірубағытындағыіріқараөсірукөбінесеқаламаңы мен халықтығызқоныстанғанаудандардадамыған. ӘсіресеЕуропа мен СолтүстікАмериканыңорманзонасындаорналасқанелдердежақсыжолғақойылған. Сүтөндіруден АҚШ, Ресей, Үндістан, Бразилия жәнеБатысЕуропаелдеріерекшекөзгетүседі. Жайылымдықжерлер мен шөптесінөсімдіктердіңжеткіліктіболғанынақарамастан, Африкада, әсіресеоныңтропиктікаймақтарындаіріқара саны өте аз. Оныңбастысебебі — ұйқыауруыныңқоздырғышынтарататын цеце шыбыны. Сондықтанмұндабұлауруғашалдықпайтыніріқарадан зебу өсіріледі.[1]
-
Құсшаруашылығы
Құсшаруашылығы — ауылшаруашылығыныңеңжаңажәнееңқарқындыдамыпкележатқансаласы. Өнімніңқысқамерзімдеөндірілуінарықсұранысынабағыт-бағдарұстауғамүмкіндікбереді. XX ғасырдыңекіншіжартысынанбастап, Солтүстік Америка мен БатысЕуропаелдерінде бройлер балапандарынөсіретініріқұсөсірукешендеріқалыптасабастады. Бүгінгітаңдақұстың саны жөніненҚытай, АҚШ, Ресей, ал жұмыртқаөндіруденҚытай, АҚШ, Жапония, РесейжәнеҮндістанерекшекөзгетүседі. Тауарлықұсшаруашылығы, негізінен, қаламаңдарындашоғырланған. Ал соңғыжылдарыжоғарымаманданғанқұсшаруашылықтарыарзанжұмысшыкүшіжеткілікті климаты қолайлыаудандарғаауысуда.[1]
-
Тауарлықұсшаруашылығы, негізінен, қаламаңдарындашоғырланған. Ал соңғыжылдарыжоғарымаманданғанқұсшаруашылықтарыарзанжұмысшыкүшіжеткілікті климаты қолайлыаудандарғаауысуда.[1] Асырандықұстардықолдаөсірудіқұсшаруашылықдепатайды. Құсшаруашылығы - мал шаруашылығының тиімдісаласыныңбірі. Адамзаттынәруыздытағамменқамтамасызетудеқұстайалынатынжұмыртқа мен еттіңмаңызыерекше. Құсқауырсыны (мамығы) күнделіктітұрмысқажетіне де пайдаланылады. Ал құссаңғырығы - сапалытыңайтқыш. Созылғанқұстыңішкімүшелерініңқалдықтарыүйхайуанаттарынақорекретіндепайдағаасады. Қолғаүйретілгенасырандықұстардың да арғытегіөздерінетуыстасжабайықұстар. Қазіргікездеқолғаүйретілгенқұстардың 10-нан астамтүрібелгілі. Тауықтәріздестерден -тауық, күркетауық, тысыртауығы (цесарка), тауысжәне жапонбөденесі. Үйрек пен қаз да ақолғаүйретілгенқұстарғажатады. Кептертәріздесқұстаротрядынанқолғаүйретілгені – көгершін
-
Бұдан 7 мыңжылдайбұрын Еуропа мен БатысСібірде - жабайысұрқаз, Қытай мен Ресейдің қиыршығысындажабайықутұмсыққазбірмезгілдеқолғаүйретілген. Асырандықаздыңжабайыарғытегісұрқазбенқутұмсыққаздар. Оларбірінен-біріденетұлғасы, қауырсындарыныңтүсіарқылыажыратылады. Сондай-ақоларөзаражүптасып, ұрпақбереалады. Асырандықаздынегізіненетіүшінарнайықұсфабрикаларындақолданөсіреді. Асырандықазжылына орта есеппен 30-50 жұмыртқабереді. Арнайышаруашылықтардажылына 50-80 жұмыртқаалуғаболады. Қолдаөсірілетінатақаздардыңорташасалмағы 5 - 8 килограмм. Аналыққаздар 4 - 7 килограмм салмақтартады. Қазөсіретінфабрикаларда 2,5-3 айлыққаздардысоюғажібереді, оныңәрқайсысы 3,5-4,5 килограмм етбереді. Қаздардыңкубань, қытай, холмогор, италиялық, рейн, үлкенсұрқаздепаталатынқолтұқымдарыкөпөсіріледі. Еуропаелдерінде (Франция, Венгрия, Польша, т.б.) қаздыңбауырынпайдаланумақсатында да арнайыөсіреді. Ондайқазқолтұқымдарынатулуз, ланд, италиялық, рейнқаздарыжатады.
-
Жылқы шаруашылығы
Жылқытарихы осыдан 65 млн. жылбұрынөмірсүргенарқасыбүкіш, құйрығыұзын, көлеміқанденитсияқты (эохипуснемесехирокетрия) хайуаннанбастауалады. Бұлхайуанныңалдыңғықолындатөртсаусағы, артқытұяқтарындаүшсаусағыболған. табанынтірепжүріпбұталар мен жасағаштардыңжапырақтарыменқоректенген.Миоценкезеңінде 25 млн. жылбұрын. ауарайыныңөзгеріп, ағаштыормандар, бұталыбалаусалыұзыншөптіалқаптарқұрғақшылыққаұшырап, жербетікеуіп. тау- тастыдалалардыңпайдаболуынабайланыстыжылқыныңарғытегін де өзгертті. Тұрпатықазіргіпониге, бас сүйегі мен тісіқазіргіжылқығаұқсас , жұмсақайыртұяқтарықаттытұяққаайналып, секіріп, жылдамжүретінболды.Шамамен 12 млн. жылбұрынжылқытегініңкелесітізбегі- гиппарион пайдаболды. Гиппаринүшайыртұяқты, денетұрқыкиіктей, жылдамшауыпжүретінісоншалық, өздерініңотаныАляскаданбастап Беринг"көпірі" арқылыАзияға, ЕуропағаеңаяғыАфрикағатаралыпкеткен. Бірақәлікүнгедейін гиппарион қазіргіжылқыныңарғытұқымыма, әлдежанамабұтағымадегенсауалдартөңірегіндеталастаркөп.
-
Қолғаүйретутарихы Қазбақалдықтарыжылқыныңб.з.б. 7000 ж. бұрын-ақ Азия мен Еуропада қолғаүйретілгендігіндәлелдейді. Жылқытұқымдасы есек, құлан, зебр, жабайыжылқыболып 4 туысқабөлінеді. Үйжылқысыжабайыжылқығажатады, оданбасқаоған керқұлан (немесе Пржевальский жылқысы) жәнеқазіржойылыпкеткен Тарпаң жатады. Соңғысы19 ғ. дейін БатысҚазақстан, БатысСібір, Ресейдің еуропалықбөлігініңоңтүстікжәнеоңтүстік-шығысаймақтарынжәнекейбірЕуропаелдерінмекенеткен. Керқұланүйірлеріқазір Моңғолияда ғанакездеседі. Көптегенғалымдардыңзерттеулерібойыншаүйжылқысыныңеңжақынтегі осы керқұлан. ЖабайыжылқыныңсүйегіФранцияның солтүстігіненкөптабылған. Америкада жабайыжылқыболмаған, қолғаүйретілгенжықыларкейінтағыланып (мустанг депаталады) кеткен.
-
Қазақстандағытарихы Ежелгідәуірлерде-аққазіргіҚазақстанаумағыжылқыныңқолғаүйретілгенмекеніболғандығынархеологиялыққазбалардәлелдейді. СолтүстікҚазақстандағы Ботаймәдениеті энеолит дәуірінде (б.з.б. 4-3-мыңжылдық), Арқайым ескерткіштері орта қоладәуірінде (б.з.б. 2-мыңжылдық), Қазақстанныңбарлықаймақтарынанкездесетінарий, сақ, ғұн кезеңдерініңескерткіштері (б.з.б. 1-мыңжылдық – б.з. 2 ғ.) ежелгіҚазақстандажылқыныңқолғаүйретіліпқанақоймай, бұлмалдыңерекшеқастерленіп, әдет-ғұрыптықрәсімдердіңажырамасбірбөлігінеайналғанынкөрсетеді.
-
Қазақстандағы мал шаруашылығы
Қазақстанда 19 ғасырдыңсоңынадейіннегізіненқой, ешкі, түйежәнежылқытүліктеріөсірілуініңбірнешебастысебептері бар: Жераумағының 70%-ға жуығын (182 млн. га) осы малдардыөсіруарқылытиімдіпайдалануғаболатын жайылым алқаптарыалыпжатты; айтылғанмалдаржергіліктітабиғатжағдайларынабарыншабейімделді, жылбойынадерлікжайылымазығынпайдаланыпөсіп-өнді, соныменбірге, жергіліктіхалықолардыңөзіндікқұнытөменжәнезорсұранысқаиеөнімтүрлерінөндіру мен олардыөңдеудіңтиімдітехнологияларын (ет, май, сүттен, тағам, жүн, теріден киім-кешек, көшпелі баспана —киізүй жасау) жақсымеңгерді. Әртүрліаймақтардағы мал шаруашылығыныңдамуы мен түліктүрлерініңүлессалмағынанақтыаудандардың жер, су,ауарайы ерекшеліктеріүлкенәсерінтигізеді. Сиырөсіруәуелден-ақтопырағықұнарлы, шалғындыаймақтарданәтижеліжүргізілсе, шөл және шөлейт жерлердемалдыңнегізгібөлігін (80%-дан аса) уақмалдар (қой, ешкі) құрады.
-
Қазақстанда 1916 жылы 18,4 млн. бас қой мен ешкі, 4,3 млн. жылқы, 733 мыңтүйе, 5,0 млн. бас сиырөсірілді. 1918 — 21 жылыАзаматсоғысы мен бірнешеретқайталанғанжұтнәтижесінде мал саны 1916 жылменсалыстырғанда 3 еседен аса төмендеді. 1923 — 29 жыдыаралығындаауылшаруашылығынигеругебағытталғанжан-жақтышараларбарысында мал саны қайтадан 1916 жылғыдеңгейгежеткізілді. Алайда, 1930 — 33 жылыауылшаруашылығынжаппайұжымдастырунауқанындажіберілгенөрескелқателіктерсалдарынан мал басы 10 еседен аса қысқарды. Республика мал шаруашылығынқалпынакелтіруде 1932 жылы Орталық комитет қабылдаған “Қазақстан мал шаруашылығытуралы”
-
Қорытынды
Бүгінгітаңдаәрелдіңұлттықөндірістерінегізіндедүниежүзілікбіртұтастауарлыауылшаруашылығықалыптасыпкеледі. ӨндірілгенжалпыөніммөлшеріжөніненҚытай, АҚШ, Жапония, Аустралиясияқтыелдержетекшіорыналады. Жан басынашаққандаауылшаруашылықөнімдеріменқамтамасызетілудәрежесіжөніненБатысЕуропаныңдамығанелдері мен Канада, АҚШ, ЖапонияжәнеАустралияерекшекөзгетүседі. Дамушыелдердебұлкерсеткішөтетөмен, тіптіжалпыөнімді аса көпөндіретінҚытай мен Үндістандаол Канада жәнеАҚШ-пенсалыстырғанда 5—6 есетөмен.[1] Солсебептіауылшаруашылығыныңалдындаәлі де оңтайлышешімінтаппағанмәселелербаршылық. Еңбастысы — халықтысапалы, құнарлыәріарзаназық-түлікпенқамтамасызету; айналадағыортаныластануданқорғаужәнетабиғатбайлықтарынпайдалануды, жетілдіру.
-
Пайдаланылған әдебиеттер
1 Назарбаев Н.Ә. Ауылшаруашылығындамытудыңжаңакезеңі //ЕгеменҚазақстан, 2005, 1 ақпан.2 Козыбаев М.К. История и современность. — Алматы: Ғылым, 1991. –С.254; Тулепбаев Б.А. Социалистические аграрные преобразования в Средней Азии и Казахстане. -М: Наука: 1984. -269 с.; Дахшлейгер Г.Ф., Нурпеисов К. История крестьянства советского Казахстана. -Алма-Ата, 1985. -247 с.;3 Омарбеков Т. Зобалаң. -Алматы: Санат, 1994. — 272 бет.4 Берденова К.А., Иманбердиева С.И. Аграрная политика тоталитарного государства как фактор кризисного состояния сельского хозяйства Казахстана. -Алматы: Ғылым, 1994. -142 с.5 Байтілен С.А. КеңесмемлекетініңҚазақстандағыаграрлықсаясаты: ауылшаруашылығындағыэкстенсивтібағдаржәнедағдарыс (1965-1990): т.ғ.д… авторефераты. –Алматы, 2000. -36 б.6 Байсарина Қ.Қ. Қазақстандаауылшаруашылығыныңдамуы: тарихыжәнесабақтары: т.ғ.д. … автореф. – Алматы, 2006. -37 б.7 Медеуов Т.Ж. Қазақстандағы колхоз құрылысыныңсоңғыкезеңі: дағдарыстаншығужолдарыніздестірутәжірбиесі (1981-1991): т.ғ.к. … авторефераты. –Алматы, 1999. — 27 бет.8 Мұқатова Д. ТоқыраужылдарындағыҚазақстанныңсаяси-әлеуметтікжағдайы. (1971-1991): т.ғ.к. … авторефераты. — Алматы, 2007. — 27 б.
-
Назарларыңызға рахмет
Нет комментариев для данной презентации
Помогите другим пользователям — будьте первым, кто поделится своим мнением об этой презентации.